Αναστατώνεστε αυτήν την ώρα της ημέρας; Πότε μπορεί να είναι σύμπτωμα άνοιας

Πολλοί νιώθουν μια φυσιολογική πτώση ενέργειας ή διάθεσης προς το τέλος της ημέρας. Ωστόσο, όταν αυτές οι αλλαγές ξεκινούν να εμφανίζονται ως σύγχυση, άγχος ή αναστάτωση σε έναν ηλικιωμένο, ειδικοί λένε ότι μπορεί να είναι σημάδι του «sundowning», ενός μοτίβου που μπορεί να είναι σύμπτωμα πρώιμης άνοιας. Τι πρέπει να προσέχουμε;

Άνοια: Γιατί μπορεί να προκαλεί ανησυχία και αναστάτωση όταν νυχτώνει

Πολλοί από εμάς νιώθουμε κουρασμένοι, ευερέθιστοι ή πνευματικά εξαντλημένοι μέχρι το απόγευμα – είτε από κοινωνικές επαφές, πολύωρη εργασία, είτε επειδή ξυπνήσαμε πολύ νωρίς. Στα άτομα με άνοια, όμως, αυτή ο απογευματινός εκνευρισμός μπορεί να εμφανιστεί με διαφορετική μορφή, που ονομάζεται «sundowning» – ένα μοτίβο στο οποίο συμπτώματα όπως η ανησυχία και το άγχος εντείνονται αργά το απόγευμα και το βράδυ.

Καθώς περνάμε περισσότερο χρόνο με ηλικιωμένους αγαπημένους μας κατά τη διάρκεια των γιορτών, είναι χρήσιμο να κατανοούμε τι είναι το sundowning και τι μπορεί να δείχνει για τη γνωστική τους υγεία, ιδιαίτερα επειδή, όπως τονίζουν οι ειδικοί, δεν πρόκειται για ασθένεια αλλά για σύμπτωμα που μπορεί να σχετίζεται με παθήσεις όπως η νόσος Αλτσχάιμερ – πιθανώς λόγω αλλαγών στον εγκέφαλο, ορμονών, κιρκάδιου ρυθμού και περιβαλλοντικού στρες.

Αλλάζουν τα συμπτώματα της άνοιας κατά τη διάρκεια της ημέρας;

Σύμφωνα με άρθρο του 2025 με τίτλο «Sundowning Syndrome in Dementia: Mechanisms, Diagnosis, and Treatment», τα άτομα με άνοια παρουσιάζουν συχνά περισσότερη και πιο έντονη σύγχυση, ανησυχία ή άγχος το απόγευμα και το βράδυ, με αισθητή πτώση της πνευματικής τους διαύγειας εκείνες τις ώρες. Η μελέτη εξηγεί επίσης πως αυτή η επιδείνωση το βράδυ μπορεί να οφείλεται σε μη φυσιολογική λειτουργία των τμημάτων του εγκεφάλου που ελέγχουν τον ύπνο, τον κύκλο φωτός–σκότους και τον κιρκάδιο ρυθμό.

Άλλες πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι τα συμπτώματα της άνοιας μπορούν να αλλάζουν μέσα στην ημέρα. Η έρευνα επισημαίνει ότι τα άτομα με άνοια ενδέχεται να βιώνουν διακυμάνσεις στη σύγχυση, την ανησυχία και τον προσανατολισμό, ανάλογα με την ώρα της ημέρας.

•  Μελέτη του 2023 διαπίστωσε ότι τα συμπεριφορικά συμπτώματα ακολουθούν «χρονικά μοτίβα», με ορισμένα άτομα να επιδεινώνονται αργότερα μέσα στην ημέρα.
•  Προηγούμενη έρευνα για τον κιρκάδιο ρυθμό δείχνει ότι τα άτομα με νόσο Αλτσχάιμερ μπορεί να έχουν καθυστερημένους κύκλους θερμοκρασίας σώματος και δραστηριότητας, οι οποίοι σχετίζονται με επιδείνωση των συμπτωμάτων το βράδυ.
•  Aνασκόπηση του 2025 επιβεβαιώνει ότι οι ημερήσιες διακυμάνσεις των συμπτωμάτων είναι συχνές, αν και οι ορισμοί του sundowning παραμένουν μη ομοιόμορφοι ανάμεσα στις μελέτες.

Συμπτώματα sundowning

Τα συμπτώματα του sundowning διαφέρουν από άτομο σε άτομο, αλλά μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Άγχος
• Αναστάτωση
• Περπάτημα πάνω κάτω
• Αποπροσανατολισμός
• Ψευδαισθήσεις
• Δυσκολία στον ύπνο

Το sundowning «τυπικά εμφανίζεται αργά το απόγευμα και το βράδυ σε άτομα με διάγνωση άνος», αναφέρει η Shannel Kassis Elhelou, PsyD, υπότροφος γεροψυχολογίας και νευροψυχολογίας στο πρόγραμμα Brain Wellness and Lifestyle Programs του Pacific Neuroscience Institute στο Providence Saint John’s Health Center στη Σάντα Μόνικα, Καλιφόρνια. Ωστόσο, ο Dr. Fred Kobylarz από το Robert Wood Johnson Medical School επισημαίνει ότι μπορεί να ξεκινήσει ήδη από τη 1 μ.μ. σε ορισμένους.

Πώς μπορεί να μοιάζει

Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο να νιώθετε ότι «τελείωσε η μέρα σας» και στο sundowning. Εκτός από τα ήδη αναφερθέντα συμπτώματα, το sundowning μπορεί να περιλαμβάνει λεκτικά ή ακόμα και σωματικά ξεσπάσματα, λέει η Elhelou. Αυτό μπορεί να σημαίνει να εκνευρίζεται κανείς όταν το φαγητό δεν είναι αυτό που περίμενε ή να απογοητεύεται επειδή δεν μπορεί να βρει κάτι. Κάποιοι μπορεί να θέλουν να βρίσκονται σωματικά πιο κοντά στους αγαπημένους τους, να τους ακολουθούν «για παρηγοριά», όπως λέει η Elhelou.

Σε άλλους, το sundowning μπορεί να εμφανίζεται ως σύγχυση. «Δεν θα θυμούνται συνομιλίες από νωρίτερα μέσα στη μέρα ή τι έφαγαν», λέει ο Dr. Kobylarz. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει και το να θέλουν να ξαναφάνε δείπνο αμέσως μετά από ένα γεύμα που δεν θυμούνται ότι μόλις κατανάλωσαν. Οι άνθρωποι αυτοί μπορεί επίσης να μη θυμούνται πού είναι το σπίτι τους ή τα αγαπημένα πρόσωπα που τους φροντίζουν, σημειώνει ο Dr. Kobylarz. «Μπορείτε να δείτε το άτομο με άνοια να αλλάζει σε μια συγκεκριμένη ώρα της ημέρας και να γίνεται σχεδόν ένα διαφορετικό άτομο», προσθέτει.

Μπορεί να είναι σημάδι πρώιμης άνοιας;

Το sundowning είναι συχνά σύμπτωμα που εμφανίζεται αφού διαγνωστεί κάποιος με άνοια ή συναφείς παθήσεις, όμως μπορεί επίσης να είναι και πρώιμο σημάδι γνωστικής έκπτωσης. «Υπάρχουν αλλαγές που συμβαίνουν στον εγκέφαλο», εξηγεί ο Dr. Kobylarz, οι οποίες οδηγούν στην έναρξη της άνοιας και συνεχίζονται όσο αυτή εξελίσσεται. Επομένως, είναι πιθανό κάποιος να εκδηλώσει συμπεριφορές sundowning πριν λάβει επίσημη διάγνωση άνοιας.

«Αν και το sundowning είναι πιο συχνό στην άνοια, δεν περιορίζεται μόνο σε αυτήν». Η Elhelou τονίζει ότι, αν παρατηρήσετε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο να παρουσιάζει σημάδια sundowning, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχει άνοια. «Παρόμοια συμπτώματα μπορεί περιστασιακά να εμφανιστούν και σε ηλικιωμένους χωρίς άνοια, ιδιαίτερα όταν είναι άρρωστοι ή βιώνουν παραλήρημα».

Πώς να το διαχωρίσετε από την τυπική γήρανση

Όπως προαναφέρθηκε, είναι απόλυτα φυσιολογικό να μην νιώθει κάποιος στα καλύτερά του αργά μέσα στην ημέρα, κάτι που ισχύει ειδικά στους ηλικιωμένους. Πόσο μάλλον κατά τη διάρκεια των γιορτών, όταν όλοι είναι αγχωμένοι και υπερδιεγερμένοι. Όμως το sundowning έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που το διαφοροποιούν από την απλή κόπωση. «Η κόπωση μπορεί να εμφανιστεί οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας. Το sundowning είναι πραγματικά σύγχυση», λέει ο Dr. Kobylarz. «Αν έχει κανείς κόπωση, μπορεί να κοιμηθεί και θα νιώσει αναζωογονημένος. Με το sundowning, το άτομο συνήθως δεν είναι κουρασμένο – έχει ενέργεια».

Το sundowning εμφανίζεται επίσης με συνέπεια την ίδια περίπου ώρα της ημέρας, προσθέτει η Elhelou. «Συχνά περιλαμβάνει γνωστικές επιδράσεις όπως σημαντικό αποπροσανατολισμό ή εξασθενημένη κρίση», λέει. Αν κάποιος βιώνει sundowning, είναι επίσης πιθανό να συνεχίσει να παρουσιάζει συμπτώματα ακόμα και μετά από ξεκούραση, επισημαίνει η Elhelou.

Πώς να βοηθήσετε ένα αγαπημένο πρόσωπο να το διαχειριστεί

Η διαχείριση του sundowning σημαίνει να κατανοήσετε τον νέο ρυθμό του αγαπημένου σας προσώπου. «Η διαχείριση του sundowning θα πρέπει να περιλαμβάνει μια σταθερή ρουτίνα με προγραμματισμό και φροντίδα – ουσιαστικά να γνωρίζουμε ποια είναι η καλύτερη ώρα της ημέρας τους», λέει ο Dr. Kobylarz.

Αν και η Elhelou λέει ότι μπορεί να είναι «πρόκληση» να διαχειριστεί κανείς το sundowning, προτείνει τη δημιουργία ήρεμου περιβάλλοντος και σταθερής ρουτίνας όσο είναι δυνατόν. «Ξεκινήστε με τη διατήρηση μιας συνεπούς καθημερινής ρουτίνας ώστε να μειωθεί η σύγχυση και η κόπωση. Ενθαρρύνετε δραστηριότητες και έκθεση στο φυσικό φως κατά τη διάρκεια της ημέρας για την υποστήριξη ενός υγιούς κύκλου ύπνου–αφύπνισης», λέει.

Είναι επίσης σημαντικό να αποφεύγεται η υπερδιέγερση τα βράδια, περιορίζοντας δυνατούς θορύβους, έντονες οθόνες ή μεγάλες συγκεντρώσεις. «Αντιμετωπίστε τις σωματικές ανάγκες, όπως η πείνα, η δίψα ή η δυσφορία, ώστε να νιώθουν ασφάλεια», λέει η Elhelou. Και πάλι, η εμφάνιση συμπτωμάτων sundowning δεν σημαίνει αυτόματα ότι το αγαπημένο σας πρόσωπο έχει άνοια – αλλά είναι κάτι που πρέπει να ελεγχθεί. «Μόλις υποπτευθείτε αλλαγές sundowning σε αγαπημένο σας πρόσωπο, αναφέρετε το στον γιατρό τους», λέει ο Dr. Kobylarz.

Ο γιατρός μπορεί να αναζητήσει πιθανά υποκείμενα αίτια, όπως άνοια, επιδράσεις φαρμάκων ή περιβαλλοντικούς παράγοντες, λέει η Elhelou. Από εκεί και πέρα, μπορεί να προτείνει αποτελεσματικούς τρόπους για να σας βοηθήσει να διαχειριστείτε τις συμπεριφορικές αλλαγές.

Πηγές: oloygeia.gr (Women’s Health, SageJournals, PubMed, Oxford Academic, PMC)