Εκφύλιση ωχράς κηλίδας: Το κοινό φάρμακο για τον διαβήτη που δίνει ελπίδες για θεραπεία

Η ηλικιακή εκφύλιση ωχράς κηλίδας είναι μία από τις κύριες αιτίες απώλειας όρασης σε ενήλικες άνω των 50 ετών στις ΗΠΑ. Ενώ συνήθως δεν προκαλεί πλήρη τύφλωση, βλάπτει σοβαρά την όραση στο κέντρο του ματιού, καθιστώντας τις καθημερινές δραστηριότητες όπως το διάβασμα και η αναγνώριση προσώπων δύσκολες. 

Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Εθνικού Οφθαλμολογικού Ινστιτούτου των ΗΠΑ, περίπου 11 εκατομμύρια άνθρωποι στη χώρα επηρεάζονται από κάποια μορφή ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας και ο αριθμός αυτός αναμένεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2050 λόγω της γήρανσης του πληθυσμού.

Τι είναι η ηλικιακή εκφύλιση ωχράς κηλίδας

Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι: η ξηρή (ατροφική) ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας και η υγρή (νεοαγγειακή) ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας. Η ξηρή είναι πιο συχνή, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 80-90% των περιπτώσεων.

Η πάθηση εμφανίζεται όταν η ωχρά κηλίδα, το τμήμα του αμφιβληστροειδούς που είναι υπεύθυνο για την κεντρική όραση, σταδιακά λεπταίνει με την ηλικία, οδηγώντας στη συσσώρευση εναποθέσεων που προκαλούν αργή, προοδευτική απώλεια όρασης.

Η υγρή ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, αν και λιγότερο συχνή, είναι πιο σοβαρή και υπεύθυνη για τις περισσότερες περιπτώσεις προχωρημένης απώλειας όρασης. Σε αυτόν τον τύπο, τα μη φυσιολογικά αιμοφόρα αγγεία αναπτύσσονται κάτω από τον αμφιβληστροειδή και διαρρέουν αίμα ή υγρό, το οποίο μπορεί να βλάψει γρήγορα την ωχρά κηλίδα.

Δεν υπάρχει θεραπεία για την ξηρή ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, αν και οι τροποποιήσεις του τρόπου ζωής και τα συμπληρώματα μπορεί να βοηθήσουν στην επιβράδυνση της ανάπτυξής της. Η υγρή ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας μπορεί να αντιμετωπιστεί με μηνιαίες ενέσεις στο μάτι για να επιβραδυνθεί η εξέλιξή της, ειδικά όταν διαγνωστεί έγκαιρα.

Ωστόσο, η απώλεια όρασης δεν μπορεί να αντιστραφεί μόλις φτάσει σε ένα ορισμένο σημείο, επομένως, οι ερευνητές εξακολουθούν να αναζητούν πιο προσιτές και προσιτές θεραπείες για όλες τις μορφές της πάθησης.

Ο ρόλος της μετφορμίνης στη θεραπεία της νόσου

Δεδομένου ότι η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας συνδέεται στενά με τη γήρανση, ορισμένοι ερευνητές έχουν στρέψει την προσοχή τους στη μετφορμίνη -ένα φάρμακο πιο γνωστό για τη θεραπεία του διαβήτη τύπου 2- λόγω των ελπιδοφόρων δεδομένων για τις συνολικές αντιγηραντικές της επιδράσεις.

Ορισμένες μελέτες έχουν βρει ότι οι διαβητικοί ασθενείς που λαμβάνουν μετφορμίνη έχουν χαμηλότερη συχνότητα εμφάνισης ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία, όπως καρδιαγγειακές παθήσεις, καρκίνος και γνωστική έκπτωση σε σύγκριση με μη διαβητικά άτομα ή διαβητικούς ασθενείς που δεν λαμβάνουν μετφορμίνη. Αυτά τα αποτελέσματα οδήγησαν τους ερευνητές να υποθέσουν ότι η μετφορμίνη μπορεί να προσφέρει οφέλη πέρα ​​από τη διαχείριση του διαβήτη.

Η Δήμητρα Σκόνδρα, MD, Ph.D., Καθηγήτρια Οφθαλμολογίας και Οπτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, είναι ειδικευμένη στον αμφιβληστροειδή και ερευνήτρια που εστιάζει στην ανάπτυξη και εξέλιξη παθήσεων του αμφιβληστροειδούς. Υποστηρίζει ότι η μετφορμίνη, επειδή είναι φθηνή και χρησιμοποιείται ευρέως, θα ήταν ιδανικό φάρμακο για τη θεραπεία της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας αν αποδειχθεί ότι μπορεί.

«Χρειαζόμαστε κάτι μη επεμβατικό και ασφαλές που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στα αρχικά στάδια της νόσου. Εδώ η μετφορμίνη θα ταίριαζε τέλεια γιατί είναι ήδη εγκεκριμένη από τον FDA, υπάρχει εδώ και 30-40 χρόνια και έχει πολύ καλό προφίλ ασφάλειας. Υπάρχουν πολλά στοιχεία ότι μπορεί να είναι χρήσιμη σε άλλα σημεία της διαδικασίας γήρανσης», ανέφερε η επιστήμονας.

Τα τελευταία χρόνια, η Δρ. Σκόνδρα δημοσίευσε μια σειρά μελετών που υποδηλώνουν σε μεγάλο βαθμό ότι η μετφορμίνη έχει καλές προοπτικές για τη θεραπεία της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας. Το 2021, εκείνη και οι συνάδελφοί της ανέλυσαν μια εθνική βάση δεδομένων  για πληροφορίες σχετικά με ασθενείς άνω των 55 ετών με πρόσφατα διαγνωσθείσα ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας σε μια περίοδο 10 ετών, σε συνδυασμό με μια ομάδα ελέγχου με ασθενείς που δεν είχαν την πάθηση.

Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύθηκαν στο JAMA Ophthalmology, έδειξαν ότι οι ασθενείς που έπαιρναν μετφορμίνη είχαν μειωμένες πιθανότητες να αναπτύξουν τη νόσο.

Η μετφορμίνη συνταγογραφείται μερικές φορές σε άτομα χωρίς διαβήτη, όπως σε ασθενείς με προδιαβήτη και σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Μια δεύτερη μελέτη του 2023 στο JAMA Ophthalmology από τη Δρ. Σκόνδρα έδειξε ότι η μετφορμίνη μείωσε τον κίνδυνο υγρής και ξηρής ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας και για αυτά τα άτομα και τα προστατευτικά αποτελέσματα φάνηκαν να είναι ισχυρότερα από ό,τι σε άτομα με διαβήτη.

Η ομάδα της Δρ. Σκόνδρα δημοσίευσε μια τρίτη μελέτη στο περιοδικό Retina νωρίτερα φέτος, δείχνοντας επίσης ότι η μετφορμίνη συνδέεται με μειωμένες πιθανότητες εμφάνισης υγρής ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας, ειδικά για ασθενείς χωρίς διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, μια κατάσταση που προκαλείται από χρόνια υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα που βλάπτει τα αιμοφόρα αγγεία στον αμφιβληστροειδή.

Η μετφορμίνη προστατεύει και από γεωγραφική ατροφία

Υπάρχει μια άλλη μορφή προχωρημένης ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας που ονομάζεται γεωγραφική ατροφία (GA), η οποία είναι μια προχωρημένη μορφή ξηρής ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας που προκαλεί τον σταδιακό θάνατο των κυττάρων του αμφιβληστροειδούς.

Η Δρ. Σκόνδρα αποκαλεί την γεωγραφική ατροφία το «ιερό δισκοπότηρο» στον τομέα της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας επειδή μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια όρασης εξίσου σοβαρή με την υγρή μορφή της νόσου, αλλά οι τρέχουσες θεραπείες απαιτούν μηνιαίες ενέσεις, έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα, μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά ανεπιθύμητα συμβάντα και είναι δαπανηρές.

Η ομάδα της διεξήγαγε μια άλλη ανάλυση των δεδομένων ιατρικών, αναζητώντας ασθενείς με πρόσφατα διαγνωσμένη γεωγραφική ατροφία. Αυτή η έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο Investigative Ophthalmology & Visual Science (iOVS) φέτος, έδειξε ότι η μετφορμίνη μείωσε τις πιθανότητες γεωγραφικής ατροφίας κατά 47%.

Το πώς η μετφορμίνη προστατεύει από την ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας δεν είναι ξεκάθαρο, αν και δεδομένης της συνολικής της επίδρασης έναντι ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία, είναι πιθανό να λειτουργεί με διάφορους τρόπους.

Προκλινικές μελέτες σε ζώα έχουν δείξει ότι η μετφορμίνη μπορεί να βελτιώσει την υγεία επηρεάζοντας τις κυτταρικές διεργασίες που σχετίζονται με τη γήρανση, όπως η μείωση του οξειδωτικού στρες, η βελτίωση της μιτοχονδριακής λειτουργίας και η ρύθμιση της φλεγμονής.

«Νομίζω ότι γι’ αυτό είναι η καλύτερή μας ευκαιρία να σταματήσουμε μια πολύ περίπλοκη ασθένεια. Επιτίθεται στο πρόβλημα από πολλαπλές διαδρομές και μας δίνει μια καλή ευκαιρία να το επιβραδύνουμε πραγματικά», τόνισε η Δρ. Σκόνδρα.

Η μετφορμίνη αλλάζει το μικροβίωμα του εντέρου

Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα πιθανότητα είναι ότι η μετφορμίνη λειτουργεί αλλάζοντας το μικροβίωμα του εντέρου. Η επιστήμονας έχει εργαστεί και σε αυτό το μέτωπο, δημοσιεύοντας μια άλλη εργασία στο iOVS πέρυσι που περιγράφει πώς η μετφορμίνη αλληλεπιδρά με το μικροβίωμα του εντέρου σε μοντέλα ποντικιών με ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας.

Σε αυτή τη μελέτη, η ομάδα της έδωσε μετφορμίνη σε ποντίκια και στη συνέχεια προκάλεσε βλάβες της νόσου ή κατεστραμμένα σημεία στον αμφιβληστροειδή με σχηματισμό νέων αγγείων, σημάδι υγρής ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας.

Αυτά τα ποντίκια εμφάνισαν μειωμένο μέγεθος αλλοίωσης και μειωμένη έκφραση γονιδίων που σχετίζονται με φλεγμονή και με τον σχηματισμό νέων αγγείων. Τα ποντίκια είχαν επίσης πιο υγιή συνολικά μικροβιώματα του εντέρου, με περισσότερα βακτήρια από στελέχη που σχετίζονται με την καλή υγεία και υψηλότερα επίπεδα υγιών λιπαρών οξέων βραχείας αλύσου όπως το βουτυρικό.

Όλα αυτά τα δεδομένα είναι περισσότερο από αρκετά για να δικαιολογήσουν πιθανές δοκιμές σε ανθρώπους, όπου άτομα άνω των 55 ετών -με και χωρίς διαβήτη- θα μπορούσαν να λάβουν μετφορμίνη για να διαπιστωθεί εάν θα εμπόδιζε την ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, ειδικά τις προηγμένες μορφές γεωγραφικής ατροφίας και την υγρή μορφή της νόσου που σχετίζονται  με απώλεια όρασης και τύφλωση παρά τις μηνιαίες ενέσεις.

Δεδομένου του αυξανόμενου αριθμού ατόμων που κινδυνεύουν, η δυνατότητα χρήσης μιας τόσο γνωστής, ασφαλούς θεραπείας θα μπορούσε να έχει τεράστιο αντίκτυπο. «Πρόκειται για άτομα που συνήθως έχουν πρόσφατα συνταξιοδοτηθεί και τελικά έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν τη ζωή, αλλά μόλις φτάσουν σε προχωρημένα στάδια της νόσου, καταστρέφεται η ποιότητα ζωής τους», τόνισε η Δρ. Σκόνδρα.

«Οι συνάδελφοί μου στην ιατρική έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά βοηθώντας τους ανθρώπους να ζήσουν περισσότερο μέχρι τα 80 ή τα 90 τους, αλλά δυστυχώς αυτό σημαίνει ότι περισσότεροι άνθρωποι θα πάθουν ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας. Επομένως, νομίζω ότι αυτό είναι πολύ συναρπαστικό και μπορούμε να κάνουμε μεγάλη διαφορά», κατέληξε