Η Ελλάδα γονατίζει – Έφυγε από τη ζωή ο Μίκης Θεοδωράκης

Ο Μίκης Θεοδωράκης έχει γράψει όλων των ειδών μουσικής, από όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, ορατόρια, μπαλέτα και χορωδιακή εκκλησιαστική, έως μουσική για αρχαίο δράμα, θέατρο, κινηματογράφο, έντεχνο λαϊκό τραγούδι και μετασυμφωνικά έργα.

Θρηνεί σήμερα η Ελλάδα. Ο άνθρωπος που συνδέθηκε με τις σημαντικότερες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας της, ο αστείρευτος μουσικοσυνθέτης και ακατάβλητος αγωνιστής, δεν βρίσκεται πια ανάμεσά μας. Ο Μίκης Θεοδωράκης «έφυγε» σε ηλικία 96 ετών για τη συνοικία των αγγέλων αφήνοντας πίσω του ανεκτίμητη παρακαταθήκη.

Γεννημένος στην Χίο στις 29 Ιουλίου του 1925 από πατέρα Κρητικό και μητέρα Μικρασιάτισσα, ο Μιχαήλ (Μίκης) Θεοδωράκης έζησε τα παιδικά χρόνια του μετακινούμενος σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας λόγω της εργασίας του πατέρα του ο οποίος ήταν ανώτερος δημόσιος υπάλληλος. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος βρήκε την οικογένεια στην Τρίπολη όπου ο συνθέτης έδωσε τα πρώτα δείγματα του ταλέντου τουˑ μουσική και ποίηση.

Ο Μίκης Θεοδωράκης θα εγκατασταθεί οριστικά στην Αθήνα το 1943 για να συνεχίσει τις μουσικές σπουδές του στο Ωδείο Αθηνών με διδάσκοντα τον Φιλοκτήτη Οικονομίδη, πρώτο διευθυντή της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών. Παράλληλα με τις σπουδές του ο νεαρός μουσικός θα αναπτύξει αντιστασιακή δράση μέσα από τις τάξεις της ΕΠΟΝˑ το πρώτο βήμα προς την πολιτική στράτευση που θα σφραγίσει την μετέπειτα πορεία του.

Στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου (1946-1949) θα εξοριστεί πρώτα στην Ικαρία και στη συνέχεια στη Μακρόνησο. Η «τουρνέ» στα νησιά ωστόσο δεν ανακόπτει τον δημιουργικό οίστρο του. Τα πρώτα γνωστά έργα του ανάγονται σε αυτή την εποχή.

Ο γάμος του με την γιατρό Μυρτώ Αλτίνογλου και η μετάβασή του στο Παρίσι για τη συνέχιση των σπουδών του στο Κονσερβατουάρ της γαλλικής πρωτεύουσας με δασκάλους τους Ολιβιέ Μεσιάν και Εζέν Μπιγκό υπήρξαν κομβικής σημασίας. Στο Παρίσι ο συνθέτης έρχεται σε επαφή με τα μουσικά κινήματα της εποχής και συνεργάζεται με σημαντικούς καλλιτέχνες. Εκεί, γράφεται και ο «Επιτάφιος».

Η επιστροφή του Μίκη Θεοδωράκη στην Ελλάδα το 1960 συμπίπτει με την ηχογράφηση για πρώτη φορά του  «Επιτάφιου» με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση και τη στροφή του συνθέτη προς το τραγούδι. Ακολούθησαν  τα έργα «Αρχιπέλαγος», «Πολιτεία Α’ και Β’», «Επιφάνεια», «Μαουτχάουζεν», «Άξιον Εστί» καθώς και οι μεγάλες θεατρικές επιτυχίες της «Γειτονιάς των Αγγέλων» και της «Μαγικής πόλης» (σε συνεργασία με τον Μάνο Χατζιδάκι).

Η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963 οδηγεί τον συνθέτη στην ίδρυση της Νεολαίας Λαμπράκη με τον ίδιο στο τιμόνι ενώ το 1964 γνωρίζει διεθνή αναγνώριση με το soundtrack της ταινίας του Μιχάλη Κακογιάννη «Ζορμπάς»  και εκλέγεται για πρώτη φορά βουλευτής με τα χρώματα της ΕΔΑ.

Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 σημαίνει νέο κύκλο διώξεων για τον συνθέτη που όμως καταφέρνει να διατηρήσει ανοιχτές τις διόδους επικοινωνίας με το εξωτερικό. Η φυλάκισή του προκαλεί διεθνή κατακραυγήˑ γνωστές προσωπικότητες του πολιτισμού πιέζουν για την απελευθέρωσή του η οποία έρχεται τελικά το 1970. Ακολουθεί η φυγή στο εξωτερικό όπου δίνει δεκάδες συναυλίες εναντίον των συνταγματαρχών.

Η μεταπολίτευση ξεκινάει θριαμβευτικά με τη μεγάλη συναυλία του Θεοδωράκη στο γήπεδο του Παναθηναϊκού τον Ιούλιο του 1974 και πολλά από τα έργα που έγραψε κατά τη διάρκεια της επταετίας εκδίδονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα  («Ο ήλιος και ο χρόνος», «Τα Λαϊκά», «Τα τραγούδια του Ανδρέα», «Λιανοτράγουδα», «Κάντο Χενεράλ», «Επιφάνεια Αβέρωφ» και πολλά άλλα). Η ρήση που το αποδίδεται ωστόσο, «Καραμανλής ή τανκς», δηλητηριάζει τη χαρά πολλών θαυμαστών του.

Τη χαρά του παραδοσιακά αριστερού ακροατηρίου του δηλητηρίασε χρόνια αργότερα, στις 3 Νοεμβρίου 1989, μια άλλη συναυλία, η πρώτη και η τελευταία φορά που ο συνθέτης μοιράστηκε τη σκηνή με τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Σταύρο Ξαρχάκο, στο Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας. Η ιστορική συνάντηση των τριών «γιγάντων» της ελληνικής μουσικής συνέβη με πρωτοβουλία της Νέας Δημοκρατίας επ’ ευκαιρία των επαναληπτικών βουλευτικών εκλογών της 5ης Νοεμβρίου του ’89 και κάτω από τη σκιά της δολοφονίας του Παύλου Μπακογιάννη στις 26 Σεπτεμβρίου 1989. Την ορχήστρα διηύθυνε ο Ξαρχάκος ενώ η Βίκυ Μοσχολιού, ο Σταμάτης Κόκοτας, η Μαρία Δημητριάδη, η Σοφία Βόσσου και ο Γιάννης Μπογδάνος τραγούδησαν δημιουργίες των τριών συνθετών.

Η μεταπολιτευτική πορεία του Μίκη Θεοδωράκη χαρακτηρίζεται από μια στροφή προς τα συμφωνικά έργα χωρίς αυτό να σημαίνει πως σταματάει να περιοδεύει και να ηχογραφεί τα πιο δημοφιλή έργα του σε νέες εκτελέσεις με νέους συντελεστές. Εξελέγη δύο φορές βουλευτής με το ΚΚΕ και άλλες δύο με τη Νέα Δημοκρατία.

Τα κυριότερα έργα του Μίκη Θεοδωράκη:

Κύκλοι τραγουδιών: Τα Παιδικά, Επιτάφιος, Επιφάνια, Πολιτεία Α΄, Β΄, Γ΄ και  Δ΄, Λιποτάκτες, Μικρές Κυκλάδες, Μαουτχάουζεν, Romancero Gitano, Θαλασσινά Φεγγάρια, Ο Ήλιος και ο Χρόνος, 12 Λαϊκά, Νύχτα Θανάτου, Αρκαδίες, Τα τραγούδια του Αγώνα, Τα τραγούδια του Ανδρέα, 18 Λιανοτράγουδα, Μπαλλάντες, Στην Ανατολή, Τα Λυρικά, Χαιρετισμοί, Επιβάτης, Ραντάρ, Διόνυσος, Φαίδρα, Καρυωτάκης, Τα πρόσωπα του ήλιου, Μνήμη της πέτρας, Ως αρχαίος άνεμος, Μήπως ζούμε σ΄άλλη χώρα;, Μια θάλασσα γεμάτη μουσική, Η Βεατρίκη στην οδό μηδέν, Ασίκικο Πουλάκη, Λυρικώτερα, Λυρικώτατα, Σερενάτες.

Μουσική για θέατρο: Το τραγούδι του νεκρού αδελφού, Ένας Όμηρος, Εχθρός Λαός, Προδομένος Λαός, Καποδίστριας, Χριστόφορος Κολόμβος, Περικλής, Αυτό το δέντρο δεν το λέγανε υπομονή, Το θεριό του Ταύρου, Μάκβεθ.

Μουσική για Αρχαίο Δράμα: Ορέστεια (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες), Αντιγόνη, Ιππείς, Λυσιστράτη, Προμηθεύς Δεσμώτης, Οιδίπους Τύραννος, Εκάβη, Ικέτιδες, Τρωάδες, Φοίνισσες, Αίας.

Μουσική για κινηματογράφο: Ζορμπάς, Ζ, Σέρπικο, Ιφιγένεια, Ηλέκτρα, Όταν τα ψάρια βγήκαν στη στεριά, Σουτιέσκα (Τίτο), Μπιριμπί, Φαίδρα, Κατάσταση Πολιορκίας, Actas de Marusia.

Ορατόρια:  Άξιον Εστί, Μαργαρίτα, Επιφάνια Αβέρωφ, Κατάσταση Πολιορκίας, Πνευματικό Εμβατήριο, Requiem, Canto General, Θεία Λειτουργία, Λειτουργία για τα παιδιά που σκοτώνονται στον πόλεμο.

Συμφωνικά και Μουσική Δωματίου: 1η, 2η, 3η 4η, 7η Συμφωνία, Κατά Σαδδουκαίων, Canto Olympico, Τρίο, Σεξτέτο, Το Πανηγύρι της Αση-Γωνιάς, Ελληνική Αποκριά, Κύκλος, Σονατίνα για πιάνο, Σουίτα αρ. 1, 2 και 3, Σονατίνα αρ. 1 και αρ. 2 για βιολί και πιάνο, Οιδίπους Τύραννος, Κοντσέρτο για πιάνο, Ραψωδία για τσέλο και ορχήστρα, Sinfonietta, Adagio.

Μπαλέτα: Οι Εραστές του Τερουέλ, Αντιγόνη, Ζορμπάς.

Όπερες: Καρυωτάκης (Οι μεταμορφώσεις του Διονύσου), Μήδεια, Ηλέκτρα, Αντιγόνη, Λυσιστράτη.