Καρδιά: Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο

Κάθε χρόνο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, 18 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο θα προδοθούν από την καρδιά τους ή, για την ακρίβεια, θα την έχουν προδώσει εκείνοι μέσα από τον ανθυγιεινό τρόπο ζωής τους. Κάπνισμα, παχυσαρκία, υπέρταση και σακχαρώδης διαβήτης ως αποτέλεσμα λανθασμένων επιλογών όπως η διατροφή δυτικού τύπου και η καθιστική ζωή, προετοιμάζουν το έδαφος για καρδιαγγειακά νοσήματα, την πρώτη αιτία θανάτων παγκοσμίως.

«Τα καρδιαγγειακά περιστατικά συμβαίνουν σε εκείνους που δεν προσέχουν», επισημαίνει ο καρδιολόγος κ. Στέφανος Γρ. Φούσας MD, FESC, FACC, συντονιστής Τομέα Καρδιάς στο Metropolitan General, και εξηγεί πως η συνύπαρξη δύο, τριών ή τεσσάρων παραγόντων κινδύνου, αυξάνει τις πιθανότητες ανεπιθύμητων συμβάντων από το 2 σε 4, 9 και 18% αντίστοιχα. Πλέον επικίνδυνοι συνδυασμοί, το κάπνισμα με την υπέρταση ή τον σακχαρώδη διαβήτη.

Όχι σπάνια, αρκετοί καρδιοπαθείς θα αποδώσουν την κακή καρδιακή τους υγεία στο «γενετικό τους πεπρωμένο». Εντούτοις, το μοτίβο ζωής θα αποτελέσει μεγαλύτερη απειλή για την καρδιά τους από την κληρονομικότητα, τον τελευταίο παράγοντα καρδιαγγειακού κινδύνου που μπορεί ωστόσο να μειωθεί μέσα από θετικές παρεμβάσεις στις καθημερινές συνήθειες και τον τακτικό καρδιολογικό έλεγχο του ασθενούς αλλά και της οικογένειας εφόσον απαιτείται.

«Κάλλιον το προλαμβάνειν», τονίζει ο κ. Φούσας, τέως πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας (ΕΚΕ), με την πρωτογενή πρόληψη να περιλαμβάνει τη σωματική άσκηση, την υγιεινή διατροφή, τη διατήρηση υγιούς βάρους και τη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και του σακχάρου. Τηρώντας τα παραπάνω, ενισχύεται η θωράκιση της καρδιάς έναντι «εξωτερικών» απειλών που έχουν συσχετιστεί με εμφράγματα και εγκεφαλικά επεισόδια όπως το άγχος, η ατμοσφαιρική ρύπανση και η μεταβολή της θερμοκρασίας τον χειμώνα.

Επί του παρόντος, οι Ευρωπαίοι δείχνουν να συμμορφώνονται στον τρόπο ζωής που προφυλάσσει με αποτέλεσμα βελτίωση στους δείκτες καρδιαγγειακής υγείας, περιορισμένη ωστόσο για την Ελλάδα, παρατηρεί ο κ. Φούσας, σύμφωνα με τον οποίο η διαπαιδαγώγηση για την καρδιακή ευρωστία θα πρέπει να ξεκινά από τη σχολική ηλικία.

Θανάσιμη απειλή χωρίς διακρίσεις

Σύμφωνα με τα στοιχεία της πενταετούς Έρευνας Υγείας της ΕΛΣΤΑΤ (2019), 1 στους 5 συμμετέχοντες (19,6%) ηλικίας 15 ετών και άνω δήλωσε ότι πάσχει από υπέρταση με το 55% γυναίκες. Το γυναικείο προβάδισμα παρατηρήθηκε και στα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης ή τριγλυκεριδίων στο αίμα (15,8% του πληθυσμού), με ποσοστό 54% έναντι του 46% για τους άνδρες.

«Ενώ παλαιότερα σε μία Μονάδα Εντατικής Θεραπείας με 10 κρεβάτια βλέπαμε 1 ή 2 γυναίκες, σήμερα βλέπουμε 4» αναφέρει ο κ. Φούσας που, σε συνεργασία με την ομάδα του, έχει ασχοληθεί επισταμένως με το ζήτημα των καρδιαγγειακών περιστατικών σε γυναίκες. «Οι γυναίκες σήμερα έχουν τους προδιαθεσικούς παράγοντες του άντρα. Μπήκαν έντονα στη ζωή, είναι ανταγωνιστικές στην κοινωνία και ταυτόχρονα υπεύθυνες για το νοικοκυριό, καπνίζουν, έχουν υπέρταση ή σακχαρώδη διαβήτη και, ενίοτε, λαμβάνουν αντισυλληπτικά», εξηγεί. Παρ’ όλα αυτά, οι γυναίκες υπολείπονται στη διάγνωση και στη θεραπεία.

Άτυπα συμπτώματα, καθυστερημένη προσέλευση στα νοσοκομεία και διαφορετικά καρδιογραφικά ευρήματα από των ανδρών θα σταθούν εμπόδιο στην έγκαιρη διάγνωση του οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου στις γυναίκες. Παράλληλα με τη φυσιοπαθολογία, η φυσιολογία του γυναικείου καρδιαγγειακού συστήματος θα καταστήσει δυσκολότερη την αντιμετώπιση. Σε ένα μεγάλο ποσοστό γυναικών, το έμφραγμα θα προκύψει από τον διαχωρισμό αγγείων που, όντας πολύ λεπτά, δεν επιδέχονται εύκολα παρεμβάσεων όπως οι αγγειοπλαστικές, σημειώνει ο κ. Φούσας.

Κοινό στοιχείο και για τα δύο φύλα παραμένει η ηλικία εκδήλωσης καρδιακών προβλημάτων, μετά τα 40-45 έτη, χωρίς αυτό να σημαίνει πως οι νέοι βρίσκονται στο απυρόβλητο. Κάπνισμα, κατάχρηση αλκοόλ, παχυσαρκία, διαβήτης και επιβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό, διευρύνουν το ηλικιακό φάσμα των καρδιαγγειακών νοσημάτων προς τους νεότερους. «Χρειάστηκε να αντιμετωπίσω έναν νέο 26 χρόνων που κάπνιζε τέσσερα πακέτα τσιγάρα την ημέρα. Καμιά καρδιά, κανένας πνεύμονας, κανένα αγγείο δεν μπορεί να αντισταθεί σε τέτοιου είδους κατάχρηση», ανακαλεί ο καθηγητής.

Η τεχνολογία στο πλευρό ασθενών και ιατρών

Τα τελευταία 50 χρόνια η εξέλιξη στην τεχνολογία είναι σημαντικότατη, επισημαίνει ο κ. Φούσας. Υπάρχουν ρολόγια (smartwatch) ειδικά σχεδιασμένα για να καταγράφουν τον καρδιακό ρυθμό και να ανιχνεύουν αρρυθμίες όπως η κολπική μαρμαρυγή. Προσφάτως μάλιστα, στο πλαίσιο της πανδημίας COVID-19, η ΕΚΕ ανέπτυξε την εφαρμογή για smartphones «KardiaHF» για κλινήρεις ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια, προσφέροντας τη δυνατότητα αυτό-παρακολούθησης και αυτοδιαχείρισης της νόσου τους σε συνεργασία πάντα με τον θεράποντα ιατρό.

Απλές εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων όπως το Viber ή το WhatsApp έχουν συμβάλει στην εξ αποστάσεως παρακολούθηση των ασθενών επιτρέποντας την αποστολή ενός καρδιογραφήματος στον ιατρό ακόμη και από διαφορετικά σημεία της χώρας. Παράλληλα, η τεχνολογία έχει επιτρέψει την απομακρυσμένη παρακολούθηση συσκευών όπως οι εμφυτεύσιμοι καρδιακοί απινιδωτές και οι βηματοδότες, με σημαντική εξέλιξη για τους τελευταίους το βηματοδοτικό σύστημα χωρίς καλώδια που μείωσε τα περιστατικά επιμόλυνσης.

Από τα σημαίνοντα δώρα της τεχνολογίας δεν θα μπορούσε να απουσιάζει η τεχνητή νοημοσύνη, χάρη στην οποία οι γιατροί μπορούν να προβαίνουν σε διαγνώσεις καταχωρίζοντας τα ευρήματα των αξονικών και μαγνητικών τομογραφιών σε ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα software.

Ολοένα περισσότερες εφαρμογές, έξυπνες συσκευές και διαδικτυακές υπηρεσίες έρχονται να εμπλουτίσουν το οπλοστάσιο ιατρών και ασθενών στην καρδιαγγειακή πρόληψη και αντιμετώπιση. Όπως τονίζει όμως ο κ. Φούσας, θα πρέπει να πιστοποιηθούν από τυχαιοποιημένες μελέτες για να αξιολογηθεί το όφελός τους. «Η τεχνολογία», προσθέτει, «δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον γιατρό παρά να συνεργαστεί μαζί του για να εξασφαλιστούν καλά αποτελέσματα».

Αποκατάσταση και επανένταξη, ένα δύσκολο στοίχημα

Ο αγγλικός όρος rehabilitation είναι αμφίσημος: περιλαμβάνει την αποκατάσταση από κάποιο συμβάν όπως ένα έμφραγμα καθώς και την επανένταξη στην κοινωνία. Για τους Έλληνες καρδιοπαθείς, αντίθετα με εκείνους χωρών όπως οι ΗΠΑ ή η Ελβετία, η διαδικασία αυτή υστερεί.

Τα πέντε στοιχεία που χρειάζονται για την καρδιακή αποκατάσταση, σύμφωνα με τον κ. Φούσα, είναι η διακοπή του καπνίσματος, η προσήλωση στο διαιτολόγιο, η καθημερινή αερόβια άσκηση ήπιας έντασης, η ψυχολογική υποστήριξη και, τέλος, η επανένταξη στον κοινωνικό ιστό.

Η περιπέτεια της καρδιακής υγείας θα αφήσει έντονο αποτύπωμα στην ψυχολογία των ασθενών∙ θεωρούν ότι είναι πλέον εκτός κοινωνίας, αποσυνάγωγοι. Το αίσθημα αποκλεισμού θα συνδεθεί με αυτό της μη λειτουργικότητας σε κάθε έκφανση του βίου. «Έχουμε παρατηρήσει ασθενείς μας μετά από έμφραγμα του μυοκαρδίου ή μετά από bypass να θεωρούν ότι έχουν σεξουαλική ανικανότητα», αναφέρει ο κ. Φούσας. Η ψυχολογική υποστήριξη θα διαδραματίσει κομβικό ρόλο όχι μόνο για όσους επέλεξαν την παραίτηση αλλά μια ακόμα ομάδα ασθενών σε πραγματικό κίνδυνο: τους αρνητές της παθολογικής κατάστασής τους.

Οι τελευταίοι θα πρέπει να διακριθούν από τους «αμετανόητους» καρδιοπαθείς, αν θα μπορούσαμε να ορίσουμε έτσι καρδιοπαθείς που αναγνωρίζουν την κατάστασή τους αλλά αρνούνται να μειώσουν τους παράγοντες κινδύνου.

Για όλους αυτούς, καταλήγει ο κ. Φούσας, θα πρέπει να υπάρξουν διακριτές στρατηγικές ώστε να ευαισθητοποιηθούν και να υιοθετήσουν τις συνήθειες εκείνες που θα διαφυλάξουν την καρδιά και τη συνολική τους υγεία.