Μηνιγγίτιδα: Τι πρέπει να γνωρίζουμε για την επικίνδυνη νόσο και τον μηνιγγιτιδόκοκκο – Ο ρόλος του εμβολιασμού

Η μηνιγγίτιδα μπορεί να προκληθεί από πολλά διαφορετικά παθογόνα, συμπεριλαμβανομένων βακτηρίων, μυκήτων ή ιών, αλλά το υψηλότερο παγκόσμιο φορτίο παρατηρείται με βακτήρια.

Η βακτηριακή μηνιγγίτιδα παλαιότερα ήταν πιο συχνή σε παιδιά. Ωστόσο, καθώς αναπτύσσονται και χρησιμοποιούνται εμβόλια, ο επιπολασμός της οξείας βακτηριακής μηνιγγίτιδας έχει μειωθεί και η επιδημιολογία των αιτιολογικών μικροοργανισμών έχει αλλάξει.

Οι ανησυχίες για τη δημόσια υγεία επικεντρώνονται κυρίως στον μηνιγγιτιδόκοκκο, καθώς μπορεί να προκαλέσει επιδημίες μεγάλης κλίμακας. Υπάρχουν 12 οροομάδες του μηνιγγιτιδοκόκκου, έξι από τις οποίες (A, B, C, W-135, X και Y) μπορούν να προκαλέσουν επιδημίες. Οι πέντε από αυτές (A, B, C, W-135, Y) μπορούν να προληφθούν με εμβολιασμό.

Μηνιγγίτιδα από μηνιγγιτιδόκοκκο

Ο μηνιγγιτιδόκοκκος είναι η κύρια αιτία βακτηριακής μηνιγγίτιδας και σηψαιμίας, με περίπου 1,2 εκατομμύρια περιπτώσεις λοίμωξης και 135.000 θανάτους παγκοσμίως κάθε χρόνο. Επειδή ο θάνατος μπορεί να ακολουθήσει γρήγορα τη μόλυνση, τα περιστατικά θεωρούνται ιατρική έκτακτη ανάγκη.

O μηνιγγιτιδόκοκκος είναι υπεύθυνος για δύο σοβαρές ασθένειες: εγκεφαλονωτιαία μηνιγγίτιδα και / ή σηψαιμία.  Ο μηνιγγιτιδόκοκκος είναι ένας κοινός σαπροφυτικός άποικος του ανθρώπινου ρινοφάρυγγα (υγιείς μικροβιοφορείς) και ως εκ τούτου μεταδίδεται από άτομο σε άτομο με άμεση επαφή.

Πληθυσμοί ατόμων που διατρέχουν κίνδυνο είναι οι ανοσοκατασταλμένοι και οι άνθρωποι που ζουν σε στενή προσωπική επαφή με άλλους σε μέρη όπως κοιτώνες κολλεγίων ή στρατιωτικούς στρατώνες.

Η μηνιγγιτιδοκοκκική μηνιγγίτιδα και σηψαιμία είναι μία νόσος χωρίς διακρίσεις και μπορεί να προσβάλει κάθε ηλικιακή ομάδα. Tα περισσότερα κρούσματα συμβαίνουν σε βρέφη και μικρά παιδιά κάτω των τεσσάρων ετών, αλλά μεγάλος αριθμός κρουσμάτων (περίπου 1 στα 3) αφορά εφήβους και νεαρούς ενήλικες, ηλικίας 10-24 ετών.

Το 75-90% των περιπτώσεων μηνιγγιτιδοκοκκικής μηνιγγίτιδας στη χώρα μας προκαλείται από μηνιγγιτιδόκοκκο οροομάδας Β.

Η συχνότητα εμφάνισης της μηνιγγιτιδοκοκκικής νόσου είναι χαμηλή, αλλά λόγω του υψηλού ποσοστού θνησιμότητας, η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία είναι κρίσιμες.

Μπορεί να προκαλέσει θάνατο μέσα σε λίγες μόνο ώρες. Περίπου 5-10% των περιστατικών μπορεί να καταλήξουν στο θάνατο, ενώ στο 15-25%  μπορεί να προκαλέσει μόνιμη εγκεφαλική βλάβη, κώφωση, νεφρική ανεπάρκεια ή ακρωτηριασμό άκρων.

Η ασθένεια μπορεί να εμφανιστεί με μια σειρά καταστάσεων από σποραδικά κρούσματα, ενδημίες, έως μεγάλες επιδημίες σε όλο τον κόσμο, με εποχιακές διακυμάνσεις. Η γεωγραφική κατανομή και το δυναμικό της επιδημίας διαφέρουν ανάλογα με την οροομάδα.

Ανησυχία προκαλεί πρόσφατη μελέτη για στέλεχος μηνιγγιτιδοκόκκου τύπου Β, που εμφάνισε αντοχή στο αντιβιοτικό ciprofloxacin. Είναι η πρώτη φορά που γίνεται αναφορά στην Ελλάδα για αντοχή στo ciprofloxacin.

Μεταξύ των ασθενειών που μπορούν να προληφθούν, η μηνιγγίτιδα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας και τη δυνατότητα να προκαλέσει καταστροφικές επιδημίες.

Ποια είναι τα συμπτώματα της μηνιγγίτιδας

Τα συμπτώματα μοιάζουν αρκετά με αυτά της γρίπης, με αποτέλεσμα συχνά να είναι δύσκολο για τον γιατρό να κάνει την ορθή διάγνωση, ειδικά στα πρώιμα στάδια της νόσου.

Τρία είναι τα κλασικά σημεία της νόσου.

• υψηλός πυρετός
• πονοκέφαλος
• δυσκολία στην κάμψη του αυχένα

Έως και το 95% των ασθενών με βακτηριακή μηνιγγίτιδα έχουν τουλάχιστον 2 από τα συμπτώματα αυτά.

Άλλα συμπτώματα μπορεί να είναι

• ναυτία
• έμετοι
• έντρομο βλέμμα
• φωτοφοβία
• υπνηλία ή έντονη ανησυχία και ευερεθιστότητα
• εξάνθημα

Όμως όλα αυτά τα συμπτώματα συνήθως παρατηρούνται σε άτομα ηλικίας άνω των δύο ετών.

 Στα βρέφη και στα νεογνά η συμπτωματολογία είναι πιο ασαφής και μπορεί να εμφανίζεται ως:

• έντονη ανησυχία
• νωθρότητα
• έμετοι
• άρνηση λήψης τροφής
• υψηλής συχνότητας κλάμα
• υποτονία
• «πομπάρισμα» πρόσθιας πηγής της κεφαλής

Τα συμπτώματα αυτά μπορούν να εκδηλωθούν μέσα σε διάστημα μερικών ωρών μέχρι μιας ή το πολύ δύο ημερών.

Είναι η μηνιγγίτιδα μεταδοτική;

Η νόσος μεταδίδεται από άτομο σε άτομο, με την μετάδοση να είναι συχνότερη σε χώρους μεγάλου συγχρωτισμού. Η μετάδοση γίνεται μέσω υγιών φορέων του μηνιγγιτιδοκόκκου.

Η διασπορά των μικροβίων μπορεί να γίνει αερογενώς με σταγονίδια πάσχοντος, αλλά και με την κοινή χρήση διαφόρων μολυσμένων σκευών ή αντικειμένων. Ο συνωστισμός, π.χ. στους παιδικούς σταθμούς, στα σχολεία, στις κατασκηνώσεις, στους κοιτώνες, μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες μετάδοσης.

Εμβολιασμός

Ο καλύτερος τρόπος να προληφθεί η μηνιγγιτιδοκοκκική μηνιγγίτιδα είναι ο εμβολιασμός.

Εδώ και αρκετά χρόνια κυκλοφορούν αποτελεσματικά εμβόλια, που έχουν μειώσει κατά πολύ τα περιστατικά μηνιγγίτιδας και στη χώρα μας. Τα εμβόλια μηνιγγιτιδοκόκκου με τα οποία εμβολιάζουμε τα παιδιά τα προστατεύουν αποτελεσματικά από τις 4 συχνότερες οροομάδες (ACYW) του μικροβίου, γι’ αυτό και έχουμε σημαντική μείωση της εμφάνισής τους τα τελευταία χρόνια. Εδώ και αρκετά χρόνια έχουμε και στην χώρα μας δύο εμβόλια κατά του μηνιγγιτιδοκόκκου Β, που μπορούν να δοθούν στα παιδιά από την ηλικία των 2 μηνών και μετά.
Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνονται και τα τρία εμβόλια, που συστήνονται από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών να γίνονται στην χώρα μας, καθώς και οι ηλικίες χορήγησης για το καθένα από αυτά.

Έχει ανεπιθύμητες ενέργειες το εμβόλιο έναντι του μηνιγγιτιδοκόκκου της οροομάδας Β;

Τις περισσότερες φορές δεν έχουμε καμία αντίδραση.

Σε βρέφη και παιδιά οι ανεπιθύμητες ενέργειες του εμβολίου, αν παρουσιαστούν, είναι ελαφριές και συνήθως είναι:

• Πυρετός
• Ανορεξία
• Ερυθρότητα, οίδημα ή ευαισθησία στο σημείο της ένεσης

Τα συμπτώματα αυτά συνήθως εξαφανίζονται σε 1 ή 2 μέρες μετά τον εμβολιασμό.

Η θωράκιση μέσω του εμβολιασμού, κυρίως του ευάλωτου πληθυσμού, θεωρείται αναγκαία. Ο εμβολιασμός είναι εξαιρετικά αποτελεσματικός και απολύτως ασφαλής, καθώς μάλιστα υπάρχει και η διεθνής εμπειρία με εκατοντάδες χιλιάδες επιτυχών εμβολιασμών.

Ποιοι πρέπει να κάνουν το εμβόλιο;

• Κυρίως τα βρέφη κάτω του έτους , που είναι και σε μεγαλύτερο κίνδυνο (ηλικίες μεταξύ 4-5 μηνών).
• Οι έφηβοι
• Όποιος δεν επιθυμεί να νοσήσει από μηνιγγίτιδα τύπου Β και δεν έχει αντενδείξεις για να το κάνει (πχ αλλεργία στο ίδιο το εμβόλιο ή σε κάποιο από τα συστατικά του).

Το εμβόλιο MenB συνιστάται και αποζημιώνεται πλήρως από την πολιτεία, από την ηλικία των 2 μηνών έως 18 ετών για τις ομάδες αυξημένου κινδύνου.

Στο άμεσο μέλλον θα υπάρξει ενιαίο εμβόλιο (σε κοινή σύριγγα) για όλους τους τύπους του μηνιγγιτιδοκόκκου (ABCWY), ή μαζί με άλλα εμβόλια, κάνοντας έτσι τον εμβολιασμό ευκολότερο και αποτελεσματικότερο.

Σε μια ευνομούμενη χώρα δεν πρέπει να υπάρχουν ανισότητες στην υγεία. Η υγεία και κάθε τι που την εξασφαλίζει πρέπει να προσφέρεται ισότιμα στον γενικό πληθυσμό, χωρίς διακρίσεις και περιορισμούς.

Στην χώρα μας εδώ και αρκετά χρόνια κυκλοφορούν 2 εμβόλια που προστατεύουν τα παιδιά όλων των ηλικιών από την καταστρεπτική για την υγεία και την ζωή νόσο, που προκαλείται από τον μηνιγγιτιδόκοκκο τύπου Β. Τα περισσότερα περιστατικά βακτηριακής μηνιγγίτιδας στην χώρας μας οφείλονται στον ορότυπο Β.

Στη ρητορική ερώτηση «αν το παιδί μου εμβολιαστεί με το εν λόγω εμβόλιο και κολλήσει μηνιγγίτιδα τύπου Β υπάρχει φόβος να νοσήσει σοβαρά ή να πεθάνει;»  η απάντηση είναι «κατηγορηματικά όχι».

Στην χώρα μας το εμβόλιο αποζημιώνεται για κάποιους λιγοστούς πληθυσμούς με υποκείμενα νοσήματα, τους υπαλλήλους της Εθνικής Τραπέζης, για τα Σώματα Ασφαλείας και πιθανόν για τους υπαλλήλους κάποιων μεγάλων εταιρειών.

Το αυτονόητο και ηθικό ερώτημα που προκύπτει αυτόματα είναι, άραγε τα άλλα παιδιά στην πατρίδα μας δεν έχουν το ίδιο δικαίωμα στην ζωή με τα παιδιά αυτά; Η απάντηση τουλάχιστον την στιγμή αυτή είναι κατηγορηματικά «όχι».

Αναφέρομαι πάντα στα παιδιά οικογενειών, που οι γονείς τους είχαν την «ατυχία» στην ζωή τους να βιώνουν φτώχεια και ταυτόχρονα να είναι πολύτεκνοι, άνεργοι ή προνοιακοί.

 Αντιβιοτικά για την πρόληψη της μηνιγγίτιδας

Αντιβιοτικά όπως η ριφαμπικίνη χορηγούνται βραχυπρόθεσμα σε όλα τα άτομα που εκτίθενται σε μηνιγγιτιδοκοκκική μηνιγγίτιδα. Σε περιπτώσεις μηνιγγιτιδοκοκκικής μηνιγγίτιδας, η προφυλακτική θεραπεία των στενών επαφών με αντιβιοτικά (π.χ. ριφαμπικίνη, σιπροφλοξασίνη ή κεφτριαξόνη) μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο προσβολής από την πάθηση.

Σε αντίθεση με τα εμβόλια, τα αντιβιοτικά δεν προστατεύουν από μελλοντικές λοιμώξεις κατά την έκθεση στη λοίμωξη.

Θεραπεία / Διαχείριση

Η έγκαιρη χορήγηση αντιβιοτικών είναι απαραίτητη. Οι καθυστερήσεις στη χορήγηση 3 έως 6 ωρών σχετίζονται με αυξημένη θνησιμότητα. Τα αναγνωρισμένα βακτήρια καθορίζουν την επιλογή αντιβιοτικών.

Επιπλοκές

Υπολογίζεται ότι το 25% των ατόμων με μηνιγγιτιδοκοκκική νόσο, θα έχουν επιπλοκές. Οι επιπλοκές δεν είναι ασυνήθιστες σε άλλες αιτίες βακτηριακής μηνιγγίτιδας. Η σοβαρότητα μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο και μπορεί να είναι προσωρινή ή μόνιμη. Η καθυστερημένη θεραπεία μπορεί να οδηγήσει σε αγγειακή φλεγμονή με ακρωτηριασμό άκρων ή εγκεφαλικό έμφραγμα. Άλλες μακροπρόθεσμες επιπλοκές περιλαμβάνουν:

• επιληψία
• προβλήματα με τη μνήμη και τη συγκέντρωση
• προβλήματα κίνησης, ισορροπίας και συντονισμού
• μαθησιακές δυσκολίες
• προβλήματα ομιλίας
• απώλεια όρασης
• απώλεια ακοής