Πυρετός: Πρέπει πάντα να τον ρίχνουμε; Τι λένε ειδικοί για τη σωστή αντιμετώπισή του

Ο πυρετός προβληματίζει τους ειδικούς εδώ και χιλιάδες χρόνια. Είναι σύμμαχος του οργανισμού ή εχθρός του; Αν και είναι μια δυσάρεστη διαδικασία, η θερμοκρασία του σώματος αυξάνεται να καταπολεμήσει ο οργανισμός τη λοίμωξη, βοηθώντας το ανοσοποιητικό σύστημα να αντιδράσει πιο γρήγορα. Τι μας συμβουλεύουν οι ειδικοί; Πότε πρέπει να τον ρίχνουμε;

Γιατί κάνουμε πυρετό; Ειδικοί συμβουλεύουν πώς να τον αντιμετωπίσουμε

Ο πυρετός είναι άβολος, εκνευριστικός και μερικές φορές επικίνδυνος – αλλά είναι επίσης και ένας από τους αρχαιότερους αμυντικούς μηχανισμούς του σώματος. Αυτή η εξελικτική φυσική αντίδραση έχει προστατεύσει αμέτρητα είδη από λοιμώξεις και το κάνει τα τελευταία 600 εκατομμύρια χρόνια.

Συνοδεύει ασθένειες που προκαλούνται από ιούς, βακτήρια και μύκητες. Είναι τόσο συχνός και χαρακτηριστικός, που πολλές ασθένειες φέρουν το όνομά του: κίτρινος πυρετός, δάγκειος πυρετός, πυρετός Λάσα (Lassa). Παρ’ όλα αυτά, οι άνθρωποι άρχισαν να κατανοούν καλύτερα τον μηχανισμό του σχετικά πρόσφατα, τον 20ό αιώνα.

«Σήμερα θα ξέραμε, “Α, έχεις πυρετό, κάτι άλλο συμβαίνει”», λέει σύμφωαν με το BBC η Βρετανίδα Sally Frampton, ιστορικός της ιατρικής στο University of Oxford. «Όμως για πολλούς ανθρώπους στον πρώιμο σύγχρονο κόσμο, και μέχρι τον 19ο αιώνα, υπήρχε η αίσθηση ότι ο πυρετός είναι η ασθένεια».

Αρχαίοι θεραπευτές δοκίμασαν τα πάντα –από νηστεία έως αφαίμαξη– για να «δροσίσουν» το σώμα, μέχρι που η θεωρία των μικροβίων άλλαξε την κατανόησή μας – αποδεικνύοντας πως ο πυρετός είναι σύμπτωμα και όχι η ίδια η ασθένεια. Σήμερα γνωρίζουμε ότι είναι μέρος της έμφυτης ανοσολογικής αντίδρασης του οργανισμού – ένας φυσικός συναγερμός και μηχανισμός επίθεσης που παρατηρείται σε όλο το ζωικό βασίλειο. Ο πυρετός δείχνει ότι έχουν εισβάλει στον οργανισμό παθογόνα – και ότι το σώμα μας αντεπιτίθεται. Όσο δυσάρεστος κι αν είναι, είναι συχνά απόδειξη ότι οι άμυνες του οργανισμού μας λειτουργούν.

Πώς λειτουργεί ο πυρετός

Ο πυρετός δεν είναι μόνο ένα σύμπτωμα – είναι ο φυσικός τρόπος του σώματος να καταπολεμά λοιμώξεις. Όταν εισέρχονται βακτήρια ή ιοί, το ανοσοποιητικό σύστημα απελευθερώνει χημικά σήματα που «ειδοποιούν» τον εγκέφαλο να αυξήσει τη θερμοκρασία. Αυτή η αλλαγή βοηθά το σώμα να επιβραδύνει τα μικρόβια και να ενισχύσει την ανοσολογική αντίδραση.

Σύμφωνα με εργασία του 2023 με τίτλο «Fever, beneficial or harmful?», ο πυρετός μπορεί να βοηθήσει το σώμα να καταπολεμήσει τη λοίμωξη και να βελτιώσει την επιβίωση σε ορισμένα ζώα. Ωστόσο, η μελέτη σημειώνει πως δεν υπάρχουν επαρκή ξεκάθαρα στοιχεία ότι ισχύει το ίδιο και για τους ανθρώπους.

Τι συμβαίνει στον οργανισμό, βήμα προς βήμα:

•  Το ανοσοποιητικό σύστημα εντοπίζει τη λοίμωξη και απελευθερώνει μόρια όπως IL-1β και IL-6.
•  Αυτά τα χημικά ενεργοποιούν τον «θερμοστάτη» του εγκεφάλου (τον υποθάλαμο) να παράγει προσταγλανδίνη Ε₂ (PGE₂).
•  Η PGE₂ «λέει» στον εγκέφαλο να αυξήσει το σημείο ρύθμισης της θερμοκρασίας, προκαλώντας ρίγη και μειωμένη απώλεια θερμότητας μέχρι το σώμα να φτάσει τον νέο στόχο.
•  Ένας ήπιος πυρετός βοηθά τα λευκά αιμοσφαίρια να δράσουν γρηγορότερα, τους ιστούς να επουλωθούν ταχύτερα και τους παθογόνους παράγοντες να εξασθενήσουν.

Επίσης, ο πυρετός παίζει ρόλο στον έλεγχο της φλεγμονής και την επιτάχυνση της ανάρρωσης – είναι ενεργός μηχανισμός άμυνας και όχι απλώς παρενέργεια.

Τι είναι ο πυρετός;

Ο πυρετός είναι όταν η θερμοκρασία του σώματος ανεβαίνει πάνω από τους 38°C. Συνήθως εμφανίζεται ως αντίδραση σε λοίμωξη, αλλά μπορεί επίσης να προκληθεί από αυτοάνοσες ή φλεγμονώδεις παθήσεις ή από εμβολιασμό. Όταν το σώμα εντοπίζει μια απειλή, όπως έναν ιό, μύκητα ή βακτήριο, ο εσωτερικός «θερμοστάτης» αυξάνει τη θερμοκρασία για να δυσκολέψει την επιβίωση των εισβολέων.

«Το σώμα αντιλαμβάνεται κάτι παράξενο, όπως έναν ιό ή βακτήριο. Ο θερμοστάτης στρέφεται λίγο προς τα πάνω για να αυξηθεί η θερμοκρασία σε επίπεδο όπου η απόκριση στον κίνδυνο μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική», λέει ο Mauro Perretti, καθηγητής ανοσοφαρμακολογίας στο Queen Mary University of London. «Τα κύτταρα θα λειτουργούν καλύτερα, τα ένζυμα θα λειτουργούν καλύτερα. Είναι μια επανεκκίνηση, που φυσικά θα είναι παροδική».

Όταν το σώμα γίνεται υπερβολικά κρύο (κάτω από 35°C), προκαλούνται ρίγη και αργή αναπνοή – μια κατάσταση γνωστή ως υποθερμία. Αλλά όταν η θερμοκρασία παραμένει υπερβολικά υψηλή (πάνω από 40°C), μπορεί να προκαλέσει βλάβες στα εσωτερικά συστήματα και να οδηγήσει σε παραισθήσεις, πυρετικούς σπασμούς ή ακόμη και θάνατο.

Ποια τα οφέλη του πυρετού

Ο πυρετός είναι ελεγχόμενη άνοδος της θερμοκρασίας του σώματος – σε αντίθεση με την υπερθερμία, που είναι ανεξέλεγκτη. Όταν η λοίμωξη ή η απειλή εξαφανιστεί, ο πυρετός υποχωρεί και το σώμα επιστρέφει στη φυσιολογική του ισορροπία, περίπου στους 37°C. Αυτή η ισορροπία είναι ζωτικής σημασίας για τη σωστή λειτουργία όλων των συστημάτων του σώματος.

Ο πυρετός είναι ένα από τα κύρια σημάδια της φλεγμονής – μαζί με τον πόνο, την ερυθρότητα, το πρήξιμο (οίδημα) και την απώλεια λειτουργίας. Όλες αυτές οι αντιδράσεις βοηθούν το σώμα να ανταποκριθεί γρήγορα σε τραυματισμό ή λοίμωξη, εξηγεί ο Perretti.

Τα παιδιά εμφανίζουν πυρετό για τους ίδιους λόγους με τους ενήλικες, αλλά πιο συχνά, καθώς ο εσωτερικός τους θερμοστάτης ακόμα «εκπαιδεύεται». Ο υποθάλαμος, η περιοχή του εγκεφάλου που ρυθμίζει τη θερμοκρασία, αντιδρά σε πυρετογόνες ουσίες – ουσίες που προκαλούν την ανοσολογική απόκριση και αυξάνουν τη θερμότητα του σώματος.

Οι πυρετογόνες ουσίες στέλνουν σήμα στον υποθάλαμο να αυξήσει τη θερμοκρασία σε επίπεδο όπου οι ιοί και τα βακτήρια δυσκολεύονται να αναπαραχθούν. Αυτοί οι μικροοργανισμοί σπάνια προσαρμόζονται στη θερμότητα, επειδή κάτι τέτοιο θα τους έκανε λιγότερο ικανούς να προσβάλουν υγιείς, πιο δροσερούς οργανισμούς.

Ύστερα από αιώνες προσπαθειών εξάλειψης του πυρετού, οι επιστήμονες πλέον γνωρίζουν πως μπορεί συχνά να προσφέρει περισσότερα οφέλη παρά κινδύνους. Όταν ανεβαίνει η θερμοκρασία του σώματος, τα λευκά αιμοσφαίρια και άλλα ανοσοκύτταρα λειτουργούν πιο γρήγορα για να εξουδετερώσουν τα παθογόνα. «Το στοιχείο της θερμότητας σε έναν πυρετό λειτουργεί σαν σύστημα συναγερμού, ενεργοποιώντας την εσωτερική μας ομάδα επιτήρησης», εξηγεί ο Mauro Perretti.

Ο πυρετός προκαλεί επίσης αλλαγές στη συμπεριφορά που υποστηρίζουν την ανάρρωση. Μειωμένη όρεξη, κόπωση και χαμηλότερα επίπεδα σιδήρου και ψευδαργύρου στο αίμα βοηθούν το σώμα να επικεντρωθεί στην καταπολέμηση της λοίμωξης. Ακόμη και ζώα όπως τα ψάρια και τα ερπετά αυξάνουν την εσωτερική τους θερμοκρασία όταν είναι άρρωστα – τα ψάρια κολυμπούν προς πιο ζεστά νερά και οι σαύρες λιάζονται στον ήλιο. Σε όλα τα είδη, ο πυρετός βελτιώνει την επιβίωση βοηθώντας το ανοσοποιητικό να λειτουργήσει πιο αποτελεσματικά.

Τι συμβαίνει όταν ο πυρετός είναι υπερβολικά υψηλός

Χωρίς φλεγμονή ή πυρετό, το σώμα δεν μπορεί να αμυνθεί σωστά. Όπως λέει και ο Perretti, «λίγος είναι καλός, υπερβολικός είναι κακός». Παρατεταμένος υψηλός πυρετός μπορεί να προκαλέσει αφυδάτωση, καθώς το σώμα ιδρώνει για να κρυώσει, και θερμοκρασίες άνω των 40°C μπορεί να οδηγήσουν σε οργανική ανεπάρκεια ή βλάβη στο DNA, σύμφωνα με μελέτη του 2024 σε ποντίκια.

Ένας ακόμη κίνδυνος είναι οι πυρετικοί σπασμοί – ξαφνικοί σπασμοί που παρατηρούνται συχνά σε μικρά παιδιά όταν η θερμοκρασία ανεβαίνει γρήγορα. Αν και οι περισσότεροι είναι ακίνδυνοι, απαιτούν πάντοτε ιατρική αξιολόγηση.

Ένας σοβαρός ή επίμονος πυρετός δεν πρέπει ποτέ να αγνοείται – μπορεί να είναι ένδειξη σοβαρών παθήσεων όπως μηνιγγίτιδα, πνευμονία ή σηψαιμία. Η θεραπεία της λοίμωξης με την κατάλληλη ιατρική φροντίδα σταματά την παραγωγή πυρετογόνων ουσιών από το σώμα και βοηθά τον εσωτερικό θερμοστάτη να επιστρέψει στο φυσιολογικό.

Πηγές: oloygeia.gr (BBC, eLife, NIH, ResearchGate)