Σκλήρυνση κατά πλάκας: Ποιος κοινός ιός ενοχοποιείται

Νέα έρευνα ρίχνει φως σε έναν πιθανό παράγοντα πυροδότησης πίσω από τη σκλήρυνση κατά πλάκας, αποκαλύπτοντας πώς το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται εσφαλμένα στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό. Οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει έναν βασικό μηχανισμό που μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη της νόσου, προσφέροντας νέες γνώσεις σχετικά με τους παράγοντες κινδύνου και τις πιθανές οδούς για έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία.

Ιός Epstein-Barr και σκλήρυνση κατά πλάκας: Φλεγμονή στον εγκέφαλο συνδέει τις δύο παθήσεις

Η σκλήρυνση κατά πλάκας (ΣΚΠ) θεωρείται εδώ και καιρό μια σύνθετη αυτοάνοση νόσος με ασαφείς καταβολές. Ωστόσο, αναδυόμενη έρευνα έχει αποκαλύψει μια εντυπωσιακή σύνδεση μεταξύ του ιού Epstein-Barr (EBV) και της ανάπτυξης της σκλήρυνση κατά πλάκας. Αυτός ο κοινός ιός, που μεταφέρεται από τη συντριπτική πλειονότητα των ενηλίκων παγκοσμίως, πιστεύεται πλέον ότι παίζει άμεσο ρόλο στην πυροδότηση της επίθεσης του ανοσοποιητικού συστήματος στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό.

Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι τα αντισώματα που παράγονται κατά του ιού Epstein-Barr μπορούν να στοχεύσουν εσφαλμένα μια πρωτεΐνη στον εγκέφαλο που ονομάζεται GlialCAM, οδηγώντας σε αυτοάνοσες αντιδράσεις που σχετίζονται με την σκλήρυνση κατά πλάκας.

Επιπλέον, τα άτομα με συγκεκριμένους γενετικούς παράγοντες κινδύνου και υψηλά επίπεδα αντισωμάτων EBV αντιμετωπίζουν ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης της νόσου. Αυτά τα πρωτοποριακά ευρήματα όχι μόνο εμβαθύνουν την κατανόησή μας για την σκλήρυνση κατά πλάκας, αλλά ανοίγουν επίσης νέες δυνατότητες για έγκαιρη διάγνωση και στοχευμένες θεραπείες.

Ιός Epstein-Barr: Βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις σε παιδιά, ενήλικες και ηλικιωμένους

Ο ιός Epstein-Barr (EBV) είναι ένας κοινός ερπητοϊός που μολύνει ένα σημαντικό μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού. Ενώ πολλές λοιμώξεις είναι ασυμπτωματικές, ο EBV μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες επιπτώσεις στην υγεία, τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μακροπρόθεσμες, σε διαφορετικές ηλικιακές ομάδες.

Βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις

• Παιδιά: Η λοίμωξη από EBV στα παιδιά παρουσιάζεται συχνά με ήπια, συμπτώματα που μοιάζουν με γρίπη ή μπορεί να είναι ασυμπτωματική. Όταν εμφανίζονται συμπτώματα, μπορεί να μοιάζουν με κοινές λοιμώξεις του λαιμού, όπως ήπια φαρυγγίτιδα, με ή χωρίς αμυγδαλίτιδα.
• Έφηβοι και νέοι ενήλικες: Σε αυτή την ομάδα, ο EBV είναι η κύρια αιτία της λοιμώδους μονοπυρήνωσης, που χαρακτηρίζεται από πυρετό, πονόλαιμο, πρησμένους λεμφαδένες και κόπωση. Αυτά τα συμπτώματα συνήθως υποχωρούν μέσα σε 2 έως 4 εβδομάδες, αλλά η κόπωση μπορεί να επιμείνει περισσότερο σε ορισμένα άτομα.
• Ηλικιωμένοι: Η λοίμωξη από EBV είναι λιγότερο συχνή στους ηλικιωμένου. Όταν νοσούν, μπορεί να εμφανίσουν παρατεταμένο πυρετό, κόπωση, αδιαθεσία και πόνους στο σώμα. Είναι επίσης πιο πιθανό να έχουν διεύρυνση του ήπατος και ίκτερο.

Μακροπρόθεσμες επιπτώσεις

• Παιδιά: Σπάνια, ο EBV έχει συσχετιστεί με παθήσεις όπως το λέμφωμα Burkitt, ένας τύπος καρκίνου που επηρεάζει το λεμφικό σύστημα.
• Ενήλικες: Ο EBV έχει συνδεθεί με διάφορες κακοήθειες, όπως το Λέμφωμα Hodgkin, το ρινοφαρυγγικό καρκίνωμα και Καρκίνοι του στομάχου. Επιπλέον, ο EBV σχετίζεται με αυτοάνοσες παθήσεις όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας.
• Ηλικιωμένοι: Στους ηλικιωμένους, ο EBV μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη λεμφοϋπερπλαστικών ασθενειών, όπου υπάρχει μια ανώμαλη αύξηση των λεμφοκυττάρων, που ενδεχομένως οδηγεί σε νοσήματα όπως το λέμφωμα.

Τα αντισώματα από τον ιό Epstein-Barr επιτίθενται σε πρωτεΐνη στον εγκέφαλο

Στη σκλήρυνση κατά πλάκας (ΣΚΠ), αντισώματα προς τον κοινό ιό Epstein-Barr μπορούν κατά λάθος να επιτεθούν σε μια πρωτεΐνη στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό. Νέα έρευνα δείχνει ότι ο συνδυασμός ορισμένων ιικών αντισωμάτων και γενετικών παραγόντων κινδύνου μπορεί να συνδεθεί με σημαντικά αυξημένο κίνδυνο για σκλήρυνση κατά πλάκας. Η μελέτη έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό PNAS και διεξήχθη από ερευνητές στο Karolinska Institutet, στη Σουηδία, και στο Stanford University School of Medicine, στις ΗΠΑ.

Υπολογίζεται ότι το 90% έως 95% των ενηλίκων είναι φορείς του ιού Epstein-Barr (EBV) και έχουν σχηματίσει αντισώματα εναντίον του. Πολλοί μολύνονται ως παιδιά με ελάχιστα ή και καθόλου συμπτώματα, αλλά στους νέους ενήλικες, ο ιός μπορεί να προκαλέσει λοιμώδη μονοπυρήνωση. Μετά τη μόλυνση, ο ιός παραμένει στο σώμα σε μια λανθάνουσα κατάσταση χωρίς ενεργή παραγωγή ιού.

Όλοι όσοι έχουν προσβληθεί από τη νευρολογική νόσο, όπου το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό, είναι φορείς του EBV. Ωστόσο, οι μηχανισμοί πίσω από τη συσχέτιση δεν είναι πλήρως κατανοητοί. Τώρα, ερευνητές στο Karolinska Institutet και στο Stanford Medicine έχουν επιβεβαιώσει ότι αντισώματα σε μια πρωτεΐνη EBV που ονομάζεται EBNA1 μπορούν ακούσια να αντιδράσουν με μια παρόμοια πρωτεΐνη στον εγκέφαλο που ονομάζεται GlialCAM, η οποία πιθανώς συμβάλλει στην ανάπτυξη της σκλήρυνσης κατά πλάκας.

«Το να κατανοήσουμε καλύτερα αυτούς τους μηχανισμούς μπορεί τελικά να οδηγήσει σε καλύτερα διαγνωστικά εργαλεία και θεραπείες για την σκλήρυνση κατά πλάκας», λέει ο Σουηδός Tomas Olsson, καθηγητής νευρολογίας στο Τμήμα Κλινικής Νευροεπιστήμης, Karolinska Institutet, σύμφωνα με το Neuroscience News, ο οποίος ηγήθηκε της έρευνας εκεί μαζί με την Σουηδή καθηγήτρια Ingrid Kockum και την Αμερικανή βοηθό καθηγητή Olivia Thomas.

Οι ερευνητές ανέλυσαν δείγματα αίματος από 650 ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας και 661 υγιείς ανθρώπους. Σύγκριναν τα επίπεδα αντισωμάτων που κατευθύνονται προς την ιική πρωτεΐνη EBNA1 και τα επίπεδα εσφαλμένα κατευθυνόμενων αντισωμάτων προς την GlialCAM και δύο άλλες πρωτεΐνες στον εγκέφαλο, την ANO2 και την CRYAB, οι οποίες είναι επίσης παρόμοιες με την EBNA1.

Αυξημένα τα επίπεδα αντισωμάτων

Αυξημένα επίπεδα όλων αυτών των αντισωμάτων ανιχνεύθηκαν σε άτομα με σκλήρυνση κατά πλάκας. Τα υψηλά επίπεδα αντισωμάτων σε συνδυασμό με έναν γενετικό παράγοντα κινδύνου για την σκλήρυνση κατά πλάκας συσχετίστηκαν με περαιτέρω αύξηση του κινδύνου.

Η απουσία μιας προστατευτικής γενετικής παραλλαγής σε συνδυασμό με οποιοδήποτε από τα αντισώματα έναντι πρωτεϊνών στον εγκέφαλο συσχετίστηκε επίσης με μια ισχυρή αύξηση του κινδύνου. «Τα νέα ευρήματα παρέχουν ένα ακόμη κομμάτι του παζλ που προσθέτει στην κατανόησή μας για το πώς αλληλεπιδρούν οι γενετικοί και ανοσολογικοί παράγοντες στην ΣΚΠ», λέει ο Lawrence Steinman, καθηγητής νευρολογίας στο Stanford Medicine, ο οποίος ηγήθηκε της έρευνας εκεί μαζί με τον William Robinson, καθηγητή ανοσολογίας και ρευματολογίας, και τον Tobias Lanz, βοηθό καθηγητή ανοσολογίας και ρευματολογίας.

Ανωμαλίες στους λεμφαδένες: Σύνδεση EBV και σκλήρυνσης κατά πλάκας

Αυτή η μελέτη διερευνά τη σύνδεση μεταξύ του ιού Epstein-Barr (EBV) και της σκλήρυνσης κατά πλάκας (ΣΚΠ) εξετάζοντας τα ανοσοκύτταρα μέσα στους λεμφαδένες του λαιμού. Αυτοί οι λεμφαδένες, που λειτουργούν ως «στρατώνες» για τα ανοσοκύτταρα, αποκάλυψαν σημαντικές ανωμαλίες σε ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας. Συγκεκριμένα, υπήρξε διαταραχή στην ωρίμανση των Β-κυττάρων, με αύξηση των Β-κυττάρων μνήμης και μείωση των Β-κυττάρων του βλαστικού κέντρου, μαζί με υψηλότερα επίπεδα DNA EBV.

Επιπλέον, ορισμένοι ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας έδειξαν αυξημένα επίπεδα CD8 Τ-κυττάρων που στοχεύουν τον EBV, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια υποτροπών της νόσου. Οι ερευνητές υποθέτουν ότι ο EBV απορρυθμίζει τα Β-κύτταρα μέσα σε αυτούς τους λεμφαδένες, γεγονός που στη συνέχεια πυροδοτεί μια επέκταση των CD8 Τ-κυττάρων που στοχεύουν τον EBV, οδηγώντας τα να κατευθυνθούν προς τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό, συμβάλλοντας έτσι στη φλεγμονή που σχετίζεται με την σκλήρυνση κατά πλάκας.

Οι βιοδείκτες για την έγκαιρη διάγνωση της νόσου

Οι ερευνητές στο Karolinska Institutet σχεδιάζουν τώρα να αναλύσουν δείγματα που συλλέχθηκαν πριν από την ανάπτυξη της νόσου για να δουν πότε εμφανίζονται αυτά τα αντισώματα. «Εάν είναι ήδη παρόντα πριν από την έναρξη της νόσου, μπορεί να έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν ως βιοδείκτες για έγκαιρη διάγνωση», λέει ο Tomas Olsson.

Ανωμαλίες που βρέθηκαν στα Β-κύτταρα, CD8 Τ-κύτταρα

Εκτός από τις αλλαγές στα Β-κύτταρα, οι ερευνητές παρατήρησαν και ανωμαλίες στα CD8 Τ-κύτταρα σε ορισμένους ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας. Τα CD8 Τ-κύτταρα είναι κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος που λειτουργούν σαν «φρουροί», καταστρέφοντας κύτταρα που έχουν μολυνθεί από ιούς. Κάθε CD8 Τ-κύτταρο διαθέτει έναν ειδικό υποδοχέα που του επιτρέπει να αναγνωρίζει και να επιτίθεται σε συγκεκριμένους στόχους.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι σε μερικούς ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας, τα επίπεδα των CD8 Τ-κυττάρων που στοχεύουν τον EBV ήταν αυξημένα. Ο μεγαλύτερος αριθμός αυτών των κυττάρων βρέθηκε σε έναν ασθενή του οποίου το δείγμα λεμφαδένα συλλέχθηκε κατά τη διάρκεια μιας υποτροπής της νόσου, όταν τα συμπτώματα της σκλήρυνσης κατά πλάκας έγιναν πιο έντονα λόγω αυξημένης φλεγμονής.

Εξετάζοντας δείγματα αίματος, οι επιστήμονες βρήκαν ότι αυτά τα ειδικά CD8 Τ-κύτταρα ήταν παρόντα και στο αίμα των ασθενών που τα είχαν στους λεμφαδένες τους. Αυτό υποδηλώνει ότι μπορούν να μετακινηθούν από τους λεμφαδένες σε άλλα σημεία του σώματος, συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού.

Συνολικά, τα δεδομένα δείχνουν ότι ο EBV μπορεί να επηρεάζει τη λειτουργία των Β-κυττάρων και των CD8 Τ-κυττάρων σε ασθενείς με ΣΚΠ, συμβάλλοντας στη φλεγμονή που χαρακτηρίζει τη νόσο. Οι ερευνητές υποθέτουν ότι τα Β-κύτταρα που έχουν επηρεαστεί από τον EBV μπορεί να ενεργοποιούν τα CD8 Τ-κύτταρα, τα οποία στη συνέχεια μετακινούνται στον εγκέφαλο και επιδεινώνουν τη φλεγμονή.

«Πιστεύουμε ότι πριν από μια υποτροπή, ο EBV ενεργοποιεί ξανά τα Β-κύτταρα στους λεμφαδένες, οδηγώντας στην αύξηση των CD8 Τ-κυττάρων που στοχεύουν τον EBV. Αυτά τα κύτταρα στη συνέχεια μεταναστεύουν στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό, συμβάλλοντας στην υποτροπή», εξήγησαν οι επιστήμονες σύμφωνα με το Multiple Sclerosis News Today. Ωστόσο, τόνισαν ότι αυτή η θεωρία βασίζεται σε παρατηρήσεις από περιορισμένο αριθμό ασθενών, οπότε απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να επιβεβαιωθεί.

Ο υποθετικός μηχανισμός του EBV που οδηγεί σε υποτροπή της ΣΚΠ

Με βάση την έρευνα, ο υποθετικός μηχανισμός που συνδέει τον ιό Epstein-Barr (EBV) με τη σκλήρυνση κατά πλάκας (ΣΚΠ) επικεντρώνεται στην απορρύθμιση των ανοσοκυττάρων μέσα στους λεμφαδένες. Οι ερευνητές προτείνουν ότι τα Β-κύτταρα που ενεργοποιούνται εκ νέου από τον EBV επεκτείνονται μέσα στους λεμφαδένες των ασθενών με ΣΚΠ, ιδιαίτερα σε αυτούς του λαιμού.

Αυτή η επέκταση των Β-κυττάρων πυροδοτεί στη συνέχεια μια επακόλουθη αύξηση της δραστηριότητας και του αριθμού των CD8 Τ-κυττάρων μνήμης που στοχεύουν τον EBV. Αυτά τα CD8 Τ-κύτταρα, γνωστά για την ικανότητά τους να εξαλείφουν τα μολυσμένα κύτταρα, θεωρούνται στη συνέχεια ότι μεταναστεύουν από τους λεμφαδένες στο κεντρικό νευρικό σύστημα, συγκεκριμένα στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό.

Μόλις φτάσουν εκεί, συμβάλλουν στις φλεγμονώδεις διεργασίες που χαρακτηρίζουν τις υποτροπές της σκλήρυνσης κατά πλάκας, παίζοντας έτσι βασικό ρόλο στην εξέλιξη της νόσου. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτή είναι μια υπόθεση που βασίζεται σε παρατηρήσεις από περιορισμένο αριθμό ασθενών και απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να επικυρωθεί αυτή η προτεινόμενη ακολουθία γεγονότων.

Πηγές: Neuroscience News, MS News Today, PNAS, CDC, NIH (1), NIH (2), Mayo Clinic