Τι είναι τα intersex άτομα που είδαμε στη σειρά του Γ. Καπουτζίδη – Ποια χαρακτηριστικά έχουν;

Ο όρος intersex αναφέρεται σε άτομα που γεννιούνται με βιολογικά χαρακτηριστικά φύλου που δεν ταιριάζουν απόλυτα στα τυπικά «αρσενικά» ή «θηλυκά». Στη σειρά του Γ. Καπουτζίδη, «Σέρρες», το θέμα ήρθε στο προσκήνιο με την αποκάλυψη ότι η θεία Σταματίνα είναι intersex, ανοίγοντας τη συζήτηση για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις προκλήσεις των ανθρώπων αυτών. Τι σημαίνει, όμως, αυτό και γιατί είναι σημαντικό να κατανοήσουμε αυτή την κατάσταση χωρίς προκαταλήψεις.

Η βιολογία πίσω από τα intersex άτομα

Άτομα που είναι intersex έχουν γεννητικά όργανα, χρωμοσώματα ή αναπαραγωγικά όργανα που δεν ταιριάζουν στο δίπολο φύλου αρσενικό/θηλυκό. Τα γεννητικά τους όργανα μπορεί να μην αντιστοιχούν στα αναπαραγωγικά τους όργανα ή να έχουν χαρακτηριστικά και των δύο. Το να είναι κανείς intersex μπορεί να είναι εμφανές κατά τη γέννηση, την παιδική ηλικία, αργότερα στην ενήλικη ζωή ή και ποτέ. Το να είναι κανείς intersex δεν είναι διαταραχή, ασθένεια ή πάθηση, σύμφωνα με την επιστήμη.

Τα intersex άτομα βιώνουν σημαντικές ανισότητες και δυσκολίες σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, που επηρεάζουν την ψυχική τους υγεία, τις κοινωνικές τους σχέσεις και τη γενικότερη ευημερία τους. Συγκεκριμένα, μελέτη του 2025 που δημοσιεύτηκε στο PNAS Nexus, δείχνει ότι αντιμετωπίζουν υψηλότερα ποσοστά στίγματος, εκφοβισμών, διακρίσεων και βίας σε σύγκριση με άτομα που δεν έχουν intersex χαρακτηριστικά, τόσο στην παιδική ηλικία όσο και στην εφηβεία, γεγονός που οδηγεί σε μεγαλύτερη κοινωνική απομόνωση και αυξημένα συμπτώματα κατάθλιψης και μοναξιάς.

Οι εμπειρίες αυτές συχνά επηρεάζουν αρνητικά την κοινωνική τους ένταξη και δημιουργούν εμπόδια στον σχηματισμό ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων, ενώ το στίγμα και η εσωτερίκευση αρνητικών αντιλήψεων μπορεί να οδηγήσουν σε αποστασιοποίηση και περιορισμένη αυτοεκτίμηση.

Η Κωνσταντίνα Αδαμοπούλου, ψυχοθεραπεύτρια με εξειδίκευση στη Σχεσιακή και Ομαδική Θεραπεία αναφέρει στο Oloygeia.gr:

«Πίσω από αυτές τις πράξεις κρύβεται μια βαθιά κοινωνική ανάγκη για ταξινόμηση και βεβαιότητα· η αμφισημία του φύλου προκαλεί άγχος, όχι στο παιδί, αλλά στους ενήλικες που το περιβάλλουν».

«Το intersex σώμα έρχεται να υπενθυμίσει πως η ανθρώπινη ταυτότητα δεν είναι στατική, αλλά ρευστή και πολυεπίπεδη — και αυτό συχνά η κοινωνία δυσκολεύεται να το αντέξει, να το επεξεργαστεί και να το εμπεριέξει», προσθέτει.

Τι σημαίνει να είναι κάποιος intersex;

Άτομα που είναι intersex έχουν ανατομία του αναπαραγωγικού ή σεξουαλικού συστήματος που δεν εντάσσεται αποκλειστικά σε μια αρσενική ή θηλυκή (δυαδική) ταξινόμηση φύλου. Τα χαρακτηριστικά του intersex μπορεί να είναι εμφανή με τη γέννηση, αλλά μπορεί να εμφανιστούν αργότερα (κατά την εφηβεία ή ακόμα και στην ενήλικη ζωή). Μπορεί να μην παρατηρηθούν ποτέ εξωτερικά και να εντοπιστούν μόνο μετά από μια χειρουργική επέμβαση ή διαγνωστικό έλεγχο.

Στο παρελθόν, το intersex ήταν γνωστό ως «διαταραχή της ανάπτυξης του φύλου» (DSD) και μπορεί να το δείτε να αναφέρεται έτσι σε ορισμένες πηγές. Ωστόσο, το να είναι κανείς intersex δεν αποτελεί διαταραχή, ασθένεια ή πάθηση. Δεν σημαίνει ότι χρειάζεστε κάποια ειδική θεραπεία ή φροντίδα.

Το να είναι κανείς intersex μπορεί να επηρεάζει τα εξής:

• Γεννητικά όργανα
• Χρωμοσώματα
• Ορμόνες
• Αναπαραγωγικό σύστημα
• Γονάδες (ωοθήκες ή όρχεις)

Πόσο συχνό είναι το να είναι κανείς intersex;

Υπολογίζεται ότι περίπου 2% των ανθρώπων παγκοσμίως έχουν χαρακτηριστικά intersex.

Οι ειδικοί δεν γνωρίζουν ακριβώς τι προκαλεί το intersex. Ορισμένα χαρακτηριστικά intersex μπορεί να κληρονομούνται γενετικά (δηλαδή να μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά). Το intersex μπορεί να οφείλεται σε:

• Μεταλλάξεις στο γονίδιο του υποδοχέα ανδρογόνων
• Έκθεση σε φυσικές ή συνθετικές ορμόνες κατά την εμβρυϊκή ανάπτυξη
• Έλλειψη ή παρουσία σε λάθος θέση του γονιδίου SRY (sex-determining region Y)
• Άλλες γενετικές καταστάσεις που προκαλούν μη φυσιολογικά επίπεδα ορμονών που σχετίζονται με την ανάπτυξη των γεννητικών οργάνων

Τι σημαίνει το intersex για το σώμα σας;

Το intersex μπορεί να εκδηλωθεί με περίπου 40 διαφορετικούς τρόπους. Τα πιο συνηθισμένα χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν:

• Συνδυασμός χρωμοσωμάτων: Όλοι κληρονομούν χρωμοσώματα που καθορίζουν το φύλο από τους βιολογικούς τους γονείς. Οι άνδρες έχουν XY χρωμοσώματα, ενώ οι γυναίκες έχουν XX. Τα άτομα intersex μπορεί να έχουν ένα μείγμα, όπως XXY, ή κάποια κύτταρα να είναι XY και άλλα XX, ή ακόμα και μόνο ένα Χ (XO). Υπάρχουν και άλλοι πιθανοί συνδυασμοί.
• Μικτά γεννητικά και σεξουαλικά όργανα: Ένα άτομο intersex μπορεί να έχει και ωοθηκικό και όρχι ιστό (ovotestes). Για παράδειγμα, μπορεί να έχει εξωτερικά γεννητικά όργανα που συνδέονται με το ανδρικό φύλο, αλλά εσωτερική αναπαραγωγική ανατομία ή επίπεδα ορμονών που σχετίζονται με το γυναικείο φύλο.

Επηρεάζει το intersex τον σεξουαλικό προσανατολισμό;

Το να είστε intersex δεν επηρεάζει αν είστε ετεροφυλόφιλος, ομοφυλόφιλος ή έχετε οποιονδήποτε άλλο σεξουαλικό προσανατολισμό.

Χρειάζονται τα άτομα intersex χειρουργείο ή θεραπεία;

Αν είστε άτομο intersex, δεν χρειάζεστε συνήθως χειρουργείο (εκτός αν το επιλέξετε εσείς).

Στο παρελθόν, σε παιδιά intersex γίνονταν επεμβάσεις για να ταιριάξουν τα γεννητικά τους όργανα με το φύλο που είχε καταγραφεί κατά τη γέννηση ή για να αφαιρεθούν αναπαραγωγικά όργανα που δεν ταίριαζαν με αυτό το φύλο. Αυτά τα χειρουργεία συχνά γίνονταν πριν το παιδί κλείσει τα 2 του χρόνια.

Πιο πρόσφατα, άτομα intersex και υποστηρικτές τους έχουν εκφραστεί κατά των χειρουργικών αυτών επεμβάσεων, χαρακτηρίζοντάς τις αχρείαστες. Υποστηρίζουν ότι οι γονείς θα πρέπει να αφήνουν τα παιδιά τους να επιλέξουν αν θα κάνουν επεμβάσεις ή θεραπείες και ποιες όταν θα είναι αρκετά μεγάλα ώστε να λάβουν μια συνειδητή απόφαση.

Ποιες παθήσεις σχετίζονται με το να είναι κανείς intersex;

Τα περισσότερα άτομα intersex είναι υγιή. Σύμφωνα με το Cleveland, σε σπάνιες περιπτώσεις το intersex μπορεί να σχετίζεται με:

• Προβλήματα στα οστά όπως οστεοπενία (αδύναμα οστά) και οστεοπόρωση
• Καρκίνο
• Συγγενή υπερπλασία των επινεφριδίων ή αντίσταση στα ανδρογόνα
• Υποσπαδία (το άνοιγμα της ουρήθρας, από όπου φεύγουν τα ούρα, βρίσκεται σε λάθος σημείο στο πέος) ή απουσία ουρηθρικού ανοίγματος
• Σύνδρομο Klinefelter (οι άνδρες έχουν ένα επιπλέον Χ χρωμόσωμα)
• Σύνδρομο Mayer-Rokitansky-Küster-Hauser (η μήτρα και ο κόλπος δεν σχηματίζονται όπως αναμένεται)
• Σύνδρομο Swyer (υποαναπτυγμένοι αδένες φύλου)

Πώς μπορείτε να ξέρετε αν είστε intersex;

Αν δεν υπάρχουν εμφανείς αλλαγές στα γεννητικά όργανα κατά τη γέννηση, είναι πιθανό να μην ξέρετε ότι είστε intersex. Αργότερα στη ζωή, μπορεί να εμφανιστούν:

• Καμία έναρξη εφηβείας (π.χ. να μην έρθει η περίοδος όταν αναμένεται)
• Αλλαγές κατά την εφηβεία που δεν συμβαδίζουν με το καταγεγραμμένο φύλο (όπως το να αναπτύσσονται στήθη σε άτομα που έχουν καταγραφεί ως άνδρες)
• Προβλήματα σύλληψης (υπογονιμότητα)

Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία ενός intersex ατόμου

Τα intersex άτομα, τα οποία γεννιούνται με σωματικά χαρακτηριστικά που δεν ταιριάζουν πλήρως στα παραδοσιακά πρότυπα φύλου, συχνά αντιμετωπίζουν μοναδικές προκλήσεις στην ψυχική τους υγεία.

«Ψυχολογικά, το intersex άτομο μπορεί να βιώσει απώλεια ελέγχου πάνω στο ίδιο του το σώμα, ιδιαίτερα όταν έχει υποστεί επεμβάσεις χωρίς ενημέρωση ή συναίνεση. Το σώμα μετατρέπεται από τόπο εμπειρίας σε τόπο παρέμβασης, γεγονός που συχνά αφήνει ίχνη τραύματος. Η σχέση με το σώμα και με τον εαυτό διαμεσολαβείται από τη στάση των γονιών και των γιατρών: όταν αυτοί το αντιμετωπίζουν με φόβο ή ντροπή, το παιδί εσωτερικεύει το αίσθημα της «διαφορετικότητας» ως κάτι ενοχικό», δηλώνει η κα. Αδαμοπούλου.

Αν και η κοινωνία έχει κάνει κάποια βήματα στην αποδοχή του διαφορετικού, χρειάζεται ακόμη μεγαλύτερη προσπάθεια για να καταπολεμηθεί το στίγμα.

«Απαιτείται αλλαγή λόγου και στάσης: από το “να διορθώσουμε το σώμα” στο “να ακούσουμε το παιδί”. Η αποδοχή της βιολογικής ποικιλίας ως φυσικού φαινομένου και η δυνατότητα κάθε παιδιού να καθορίσει τη δική του ταυτότητα, αποτελούν δείκτες μιας ώριμης κοινωνίας που δεν φοβάται την πολυμορφία της ανθρώπινης ύπαρξης», καταλήγει η κα. Αδαμοπούλου.