Είσαι γκρινιάρης; Τα αρνητικά συναισθήματα είναι πολύ πιο χρήσιμα για την ευημερία σου από όσο νόμιζες

Η θετική ψυχολογία δεν είναι πάντα εφικτή και για αυτό πρέπει να είμαστε σε θέση να αναγνωρίζουμε και τα κατανοούμε τα συναισθήματά μας και να μην τα καταπιέζουμε. Εξάλλου η σχολή σκέψης που είναι είναι γνωστή ως θετική ψυχολογία έχει μια «σκοτεινή» πλευρά όπως εξηγούν δύο καθηγητές Συμπεριφορικών Οικονομικών η οποία επηρεάζει την ψυχική μας υγεία με πλάγιο…τρόπο.

Όπως η ψυχιατρική, χρησιμοποιεί ιατρικές και βιολογικές μεθόδους για να θεραπεύσουν τις ψυχιατρικές ασθένειες, έτσι και η ψυχοθεραπεία έχει τα εργαλεία της, τα οποία ωστόσο βασίζονται στην συζήτηση και της συμβουλευτική, η οποία πολλές φορές έχει αρκετές προκλήσεις. Μια συνηθισμένη προσέγγιση είναι η εστίαση στην ενδυνάμωση της χαράς των ψυχικά υγιών ανθρώπων, παρά στην ανακούφιση του ψυχικού πόνου και του τραύματος όσων υποφέρουν. Αυτή η προσέγγιση είναι γνωστή ως «θετική ψυχολογία» και ως πεδίο έχει «απλώσει» την επιρροή της και σε άλλους τομείς όπως είναι οι κοινωνικοί λειτουργοί, όσοι κάνουν life coaching, αλλά άλλους θεραπευτές. Παρόλα αυτά υπάρχουν ενδείξεις ότι πλέον ότι η προσέγγιση αυτή έχει και μια αρνητική πλευρά.

Ίσως η πιο γνωστή συμβουλή που δίνουν οι ψυχολόγοι της θετικής σχολής σκέψης είναι και η πιο κλισέ φράση που μπορεί να ακούσει κανείς : «Άδραξε τη μέρα και ζήσε για τη στιγμή». Όταν το κάνουμε αυτό μας βοηθάει να είμαστε περισσότερο θετικοί και έτσι αποφεύγουμε τα τρία συναισθηματικά επίπεδα τα οποία πρόκειται για «καθαρά» αισθήματα: λύπη, θυμός και ανησυχία για το παρελθόν ή και το μέλλον. Είναι όμως πάντα αυτό εφικτό;

Τα αρνητικά συναισθήματα και η χρησιμότητά τους

Δεν είναι εύκολο να διατηρήσει κάποιος μια θετική διάθεση γιατί είμαστε προγραμματισμένοι να ζούμε το παρόν και το μέλλον στο εδώ και τώρα για πολλούς λόγους. Άλλα είδη έχουν ένστικτα και αντανακλαστικά που τα βοηθούν με την επιβίωσή τους, αλλά ο άνθρωπος βασίζεται περισσότερο στην μάθηση και τον προγραμματισμό. Δεν μπορείς να μάθεις χωρίς να θυμάσαι το παρελθόν και δεν μπορείς να σχεδιάσεις κάτι χωρίς να σκέφτεσαι το μέλλον.

H λύπη, για παράδειγμα μας κάνει να υποφέρουμε όταν σκεφτόμαστε το παρελθόν, ωστόσο είναι ένας απαραίτητος νοητικός μηχανισμός, ο οποίος μας βοηθά να μαθαίνουμε από τα λάθη μας και στα αποφεύγουμε να τα επαναλαμβάνουμε.

Οι ανησυχίες (στρες) σχετικά με τον μέλλον είναι εξίσου σημαντικές γιατί μας βοηθούν να έχουμε ένα κίνητρο να κάνουμε κάτι το οποίο μπορεί να μην είναι ευχάριστο, ωστόσο μπορεί να μας βοηθήσει να κερδίσουμε κάτι ή να μας βοηθήσει να μην βιώσουμε κάποια απώλεια στο μέλλον. Αν πάλι δεν ανησυχούμε για το μέλλον καθόλου, μπορεί να μην μας ενδιαφέρει να σπουδάσουμε για παράδειγμα ή να αναλάβουμε ευθύνη για την υγεία μας ή να αποθηκεύσουμε…φαγητό.

Από την άλλη πλευρά, ο θυμός είναι επίσης ένα πολύ σημαντικό συναίσθημα. Όπως εξηγούν οι καθηγητές Συμπεριφορικής και Βιομηχανικής Οικονομίας Eyal Winter και  Andrews and Elizabeth Brunner από το πανεπιστήμιο του Lancaster, ο θυμός μας προστατεύει από την εκμετάλλευση των άλλων ατόμων και τους κινητοποιεί ώστε να σέβονται τα όριά μας. Η έρευνα έδειξε επίσης ότι μέχρι ενός σημείου ο θυμός μπορεί να φανεί χρήσιμος στις διαπραγματεύσεις και οδηγούν σε καλύτερα αποτελέσματα.

Eπίσης, μια έρευνα έχει δείξει ότι τα αρνητικά συναισθήματα γενικά μπορεί να είναι χρήσιμα καθώς μας καθιστούν λιγότερο ευκολόπιστους και περισσότερο σκεπτικούς. Οι μελέτες έχουν υπολογίσει ότι η συντριπτική πλειοψηφία του 80% των ατόμων στη Δύση στην πραγματικότητα έχουν περισσότερες θετικές προκαταλήψεις, το οποίο σημαίνει ότι μαθαίνουν περισσότερα από τις θετικές εμπειρίες παρά από τις αρνητικές. Αυτό ωστόσο, μπορεί να οδηγήσει σε αποφάσεις που λαμβάνονται χωρίς ιδιαίτερη σκέψη, όπως για παράδειγμα όταν «ρίχνει» κανείς τα χρήματά του σε ένα πρότζεκτ που δεν έχει πολλές πιθανότητες επιτυχίας. Έχοντας αυτό κατά νου όμως χρειάζεται όντως να είμαστε πιο αισιόδοξοι;

Για παράδειγμα, οι προκαταλήψεις της αισιοδοξίας συνήθως συνδέονται με την περίσσια αυτοεκτίμηση, όταν δηλαδή πιστεύουμε ότι είμαστε καλύτεροι από τους άλλους σε πολλά πράγματα, από την οδήγηση μέχρι την… γραμματική. Αυτή η αλαζονική στάση μπορεί να δημιουργήσει πολύ μεγάλο πρόβλημα στις σχέσεις μας με τους άλλους, ενώ λίγη ταπεινότητα θα μπορούσε να σώσει την κατάσταση. Επίσης, μπορεί συνήθως να μας εμποδίσει να προετοιμαστούμε κατάλληλα για μια δύσκολη δουλειά και μετά να κατηγορούμε τους άλλους όταν αποτυγχάνουμε παταγωδώς.

Από την άλλη μεριά, η αμυντική απαισιοδοξία μπορεί να βοηθήσει τα άτομα τα οποία συνήθως είναι αγχωμένα να προετοιμαστούν κατάλληλα και θα ξεπεράσουν τυχόν εμπόδια που εμφανιστούν.

Η εφαρμογή της θετικής ψυχολογίας στην πολιτική και ο αντίκτυπος στην ψυχική υγεία

Η θετική ψυχολογία πάντως έχει αφήσει το αποτύπωμά της και στις πολιτικές αποφάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Μια από τις συνεισφορές του κλάδου αυτού αποτελεί συχνά μεγάλη κόντρα ανάμεσα στους οικονομολόγους είναι αν πρέπει η ευημερία μιας χώρας να υπολογίζεται μόνο από την ανάπτυξη και το Κατά Κεφαλήν Εισόδημα μόνο, ή αν πρέπει να υπάρχει μια πιο γενική προσέγγιση σε ό,τι αφορά την ευζωία που θα έπρεπε να υιοθετήσουμε. Αυτό θα μπορούσε ωστόσο να οδηγήσει σε μια παραπλανητική εισασία ότι η ευτυχία μπορεί να μετρηθεί απλώς ρωτώντας τον κόσμο αν είναι ή όχι ευτυχισμένος.

« Με αυτό τον τρόπο δείκτης ευημερίας των Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος παρέχει μια γελοία μέτρηση της ευτυχίας είναι κατασκευασμένος. Την ίδια στιγμή που τα ερωτηματολόγια σχετικά με την ευημερία επιχειρούν να την μετρήσουν, δεν πρόκειται για την ευτυχία καθ’ εαυτήν, αλλά περισσότερο για την ετοιμότητα που δείχνουν οι άνθρωποι να παραδεχτούν ότι η ζωή είναι συχνά δύσκολη ή αντίστοιχα την τάση που έχουν κάποιοι να υπερηφανεύονται ότι πάντα τα πηγαίνουν καλύτερα από τους άλλους» αναφέρουν χαρακτηριστικά οι καθηγητές.

Η υπερβολική εστίαση στην «ψυχολογία της ευτυχίας» και η αξιολόγησή της όταν έχουμε τον «πλήρη έλεγχο» μπορεί να είναι καταστροφική, όπως επισημαίνουν οι ίδιοι. Σε ένα βιβλίο που ονομάζεται “Happycracy”, ο Edgar Cabanas, αναφέρει ότι η αξιολόγηση αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί κυνικά από τις εταιρείες και τους πολιτικούς ώστε να κάνουν μετάθεση ευθύνης σε οτιδήποτε. Μπορεί να αφορά την μέτρια δυσαρέσκεια στη ζωή μέχρι την κλινική κατάθλιψη και από την ευθύνη των οικονομικών και κοινωνικών φορέων στα ίδια τα άτομα που υποφέρουν (η γνωστή ατομική ευθύνη).

«Πέρα από αυτό, αν έχουμε πλήρη έλεγχο της ευτυχίας μας τότε πως ακριβώς θα κατηγορήσουμε τους άλλους για την ανεργία, την ανισότητα, τη φτώχεια και την ίδια μας την μιζέρια; Η αλήθεια είναι όμως ότι δεν έχουμε τον πλήρη έλεγχο της ευημερίας μας και οι κοινωνικές δομές συχνά δημιουργούν φτώχεια, στρες, αδικία και αντιξοότητες και αυτές οι μεταβλητές μπορούν να επηρεάζουν τον τρόπο που αισθανόμαστε. Το να πιστεύεις ότι μπορείς μόνο να σκέφτεσαι απλώς ότι είσαι καλύτερος και καλύτερα από τους άλλους, απλώς εστιάζοντας στα θετικά συναισθήματα όταν βρίσκεσαι σε οικονομικό κίνδυνο ή όταν έχεις βιώσει ένα μεγάλο τραύμα είναι τουλάχιστον αφέλεια» τονίζουν με νόημα στο κέιμενό τους.

«Παρόλο που δεν πιστεύω ότι η θετική ψυχολογία πρόκειται για μια συνομωσία που προμοτάρουν οι καπιταλιστικές εταιρείες, πράγματι πιστεύω ότι δεν έχουμε τον πλήρη έλεγχο της ευημερίας μας, γιατί όταν κάποιος πρέπει να παλέψει για αυτή μπορεί να γίνει μίζερος παρά χαρούμενος. Το να κατευθύνεις έναν άνθρωπο να είναι χαρούμενος δεν είναι πολύ διαφορετικό από το να του ζητάς να σε σκέφτεται ως έναν ροζ ελέφαντα, και στις δύο περιπτώσεις το μυαλό μπορεί να το σκεφτεί ανάποδα. Όταν μάλιστα κάποιος αποτύχει να επιτύχει την ευημερία του για να μπορέσει να ευτυχήσει πλήρως, τότε μάλιστα μπορεί να αισθανθεί απελπισία και να κατηγορήσει τον εαυτό του ότι δεν τα κατάφερε» αναφέρει ο Eyal Winter.

Το θέμα είναι αν είναι όντως η ευημερία με την έννοια του πλούτου και της ευμάρειας η πιο σημαντική αξία στη ζωή. Είναι όντως κάτι που μπορεί να κρατήσει με την πάροδο του χρόνου; Την απάντηση σε αυτή την ερώτηση είχε δώσει πριν 100 χρόνια η φιλόσοφος Ralph Waldo Emerson όπως καταλήγουν στο κείμενό τους οι καθηγητές: «Δεν είναι ο στόχος στη ζωή μας η ευμάρεια. Στόχος είναι να είσαι χρήσιμος, να είσαι τίμιος, να είσαι συμπονετικός, να κάνεις την διαφορά με τον τρόπο που έζησες και να ζήσεις καλά».