Όταν ολόκληρος ο πλανήτης «έκλεισε» στην αρχή της πανδημίας, η Σουηδία παρέμεινε ανοιχτή. Η προσέγγιση της χώρας θεωρήθηκε αμφιλεγόμενη, με κάποιους να την αποκαλούν το «πείραμα της Σουηδίας». Σχεδόν, όμως, 2,5 χρόνια μετά το ξεκίνημα της πανδημίας, τι μπορούμε να πούμε για το αποτέλεσμα του «πειράματος»;
Αρχικά, ας ανακεφαλαιώσουμε την στρατηγική της Σουηδίας. Η χώρα έμεινε προσκολλημένη στο πανδημικό της πλάνο, που είχε αρχικά σχεδιαστεί για μία περίπτωση πανδημίας γρίπης. Αντί για lockdown, ο στόχος ήταν η επίτευξη κοινωνικών αποστάσεων μέσω συστάσεων δημόσιας υγείας.
Οι Σουηδοί ενθαρρύνθηκαν να εργάζονται από το σπίτι αν είναι δυνατόν και να περιορίσουν τα ταξίδια μέσα στη χώρα. Επιπροσθέτως, στα άτομα άνω των 70 ετών ζητήθηκε να περιορίσουν την κοινωνική επαφή ενώ ζητήθηκε από άτομα με συμπτώματα COVID να απομονωθούν. Ο στόχος ήταν η προστασία των ηλικιωμένων και άλλων ατόμων υψηλού κινδύνου ενώ θα επιβραδύνεται η διασπορά του ιού, προκειμένου να μην πιεστεί το Σύστημα Υγείας.
Καθώς ο αριθμός των κρουσμάτων αυξανόταν, επιβλήθηκαν κάποιοι περιορισμοί. Δημόσιες εκδηλώσεις περιορίστηκαν σε ένα μάξιμουμ 50 ατόμων τον Μάρτιο του 2020 και σε 8 άτομα τον Νοέμβριο τoυ 2020. Οι επισκέψεις σε οίκους ευγηρίας απαγορεύτηκαν και τα σχολεία ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έκλεισαν. Ωστόσο, τα δημοτικά σχολεία παρέμειναν ανοιχτά καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας.
Δεν υπήρξε σύσταση προσώπου για μάσκες προσώπου για το γενικό πληθυσμό κατά το πρώτο κύμα και μόνο για συγκεκριμένες καταστάσεις αργότερα στην πανδημία. Κατά τη διάρκεια της άνοιξης του 2020, ο αναφερόμενος αριθμός θανάτων COVID στη Σουηδία ήταν ανάμεσα στους μεγαλύτερους στον κόσμο. Οι γειτονικές χώρες που εφάρμοσαν γρήγορα lockdown, όπως η Νορβηγία και η Δανία, τα πήγαιναν πολύ καλύτερα, και στη Σουηδία ασκήθηκε μεγάλη κριτική για τη χαλαρή προσέγγισή της.
Οι υπερασπιστές του μοντέλου της Σουηδίας, όμως, ισχυρίστηκαν ότι θα αποδώσει μακροπρόθεσμα, επιχειρηματολογώντας ότι τα δρακόντια μέτρα δεν ήταν βιώσιμα και ότι η πανδημία ήταν ένας μαραθώνιος και όχι ένα σπριντ.
Τελικά λειτούργησε ή όχι η προσέγγιση της Σουηδίας;
Ας κοιτάξουμε το δείκτη της υπερβάλλουσας θνησιμότητας. Αυτός ο δείκτης εξετάζει το συνολικό αριθμό θανάτων και τον συγκρίνει με τον αριθμό πριν την πανδημία, αποτυπώνοντας τις ευρύτερες επιπτώσεις της πανδημίας και λαμβάνοντας υπόψιν τις λανθασμένες αναφορές θανάτων COVID.
Αν και η Σουηδία χτυπήθηκε σκληρά στο πρώτο κύμα, ο συνολικός αριθμός υπερβολικών θάνατων κατά τα δύο πρώτα έτη της πανδημίας ήταν στην πραγματικότητα ανάμεσα στους μικρότερους στην Ευρώπη.
Επίσης, απέδωσε η απόφαση να παραμείνουν ανοιχτά τα δημοτικά σχολεία. Η συχνότητα εμφάνισης σοβαρής COVID σε παιδιά είναι μικρή και μία μικρή μελέτη έδειξε ότι τα παιδιά στη Σουηδία δεν υπέφεραν από απώλεια μάθησης, όπως συνέβη σε άλλες χώρες.
Υπό το φως αυτών των δεδομένων, η στρατιγική της Σουηδίας σταμάτησε να χαρακτηρίζεται «καταστροφική» και περιγράφηκε ως μία «Σκανδιναβική επιτυχία». Για να καταλήξουμε, όμως, σε ασφαλή συμπεράσματα, είναι σημαντικό να ψάξουμε λίγο παραπέρα στο πως οι Σουηδοί πλοηγήθηκαν στην πανδημία.
Η αντίληψη ότι οι Σουηδοί συνέχισαν κανονικά την καθημερινότητα τους κατά την πανδημίας είναι εσφαλμένη. Σε μια έρευνα της Υπηρεσίας Δημόσιας Υγείας της Σουηδίας από την άνοιξη του 2020, περισσότερο από το 80% των Σουηδών ανέφεραν ότι είχαν προσαρμόσει τη συμπεριφορά τους, για παράδειγμα λαμβάνοντας κοινωνική απόσταση, αποφεύγοντας τον συνωστισμό και τα μέσα μαζικής μεταφοράς και εργάζονταν από το σπίτι. Τα συγκεντρωτικά δεδομένα κινητής τηλεφωνίας επιβεβαίωσαν ότι οι Σουηδοί μείωσαν τα ταξίδια και την κινητικότητά τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας .
Οι Σουηδοί δεν αναγκάστηκαν να αναλάβουν δράση κατά της εξάπλωσης του ιού, αλλά το έκαναν ούτως ή άλλως. Αυτή η εθελοντική προσέγγιση μπορεί να μην λειτουργούσεσε παντού, αλλά η Σουηδία έχει ιστορικό υψηλής εμπιστοσύνης στις αρχές και οι άνθρωποι τείνουν να συμμορφώνονται με τις συστάσεις για τη δημόσια υγεία. Είναι επίσης δύσκολο να συγκριθούν τα αποτελέσματα της Σουηδίας με εκείνα χωρών εκτός Σκανδιναβίας που έχουν πολύ διαφορετικές κοινωνικές και δημογραφικές συνθήκες.
Οι ηλικιωμένοι πλήρωσαν το τίμημα
Παρά τα οφέλη της αποφυγής του lockdown, η σουηδική απάντηση δεν ήταν άψογη. Στα τέλη του 2020, η Επιτροπή Corona, μια ανεξάρτητη επιτροπή που διορίστηκε από την κυβέρνηση για να αξιολογήσει τη σουηδική αντίδραση στην πα νδημία, διαπίστωσε ότι η κυβέρνηση και ο Οργανισμός Δημόσιας Υγείας είχαν σε μεγάλο βαθμό αποτύχει στη φιλοδοξία τους να προστατεύσουν τους ηλικιωμένους.
Εκείνη την εποχή, σχεδόν το 90% όσων είχαν πεθάνει με COVID στη Σουηδία ήταν 70 ετών και άνω. Οι μισοί από αυτούς τους ανθρώπους ζούσαν σε οίκο ευγηρίας και λίγο λιγότερο από το 30% λάμβαναν υπηρεσίες βοήθειας στο σπίτι.
Πράγματι, πολλά προβλήματα στη φροντίδα ηλικιωμένων στη Σουηδία έγιναν εμφανή κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Διαρθρωτικές ελλείψεις όπως το ανεπαρκές επίπεδο στελέχωσης άφησαν τα γηροκομεία απροετοίμαστα και ανεπαρκώς εξοπλισμένα για να χειριστούν την κατάσταση.
Στην τελική της έκθεση για την αντιμετώπιση της πανδημίας, η Επιτροπή Corona κατέληξε στο συμπέρασμα ότι θα έπρεπε να είχαν ληφθεί σκληρότερα μέτρα νωρίς στην πανδημία , όπως η καραντίνα για όσους επιστρέφουν από περιοχές υψηλού κινδύνου και η προσωρινή απαγόρευση εισόδου στη Σουηδία.
Η επιτροπή, ωστόσο, δήλωσε ότι η στρατηγική χωρίς lockdown ήταν θεμελιωδώς λογική και ότι το κράτος δεν θα έπρεπε ποτέ να παρεμβαίνει στα δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών του περισσότερο από το απολύτως απαραίτητο. Η επιτροπή υποστήριξε επίσης την απόφαση να παραμείνουν ανοιχτά τα δημοτικά σχολεία.
Συγκριτικά, η Επιτροπή Corona στη Νορβηγία, μια από τις λίγες χώρες στην Ευρώπη με χαμηλότερη υπερβολική θνησιμότητα από τη Σουηδία, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αν και ο χειρισμός της πανδημίας στη Νορβηγία ήταν γενικά καλός, τα παιδιά χτυπήθηκαν σκληρά από τα lockdown και οι αρχές δεν τα προστάτευσαν επαρκώς.
Το επίκεντρο της στρατηγικής της Σουηδίας ήταν η μείωση της εξάπλωσης του ιού, αλλά και η εξέταση άλλων πτυχών της δημόσιας υγείας και η προστασία της ελευθερίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ενώ η σουηδική στρατηγική παραμένει αμφιλεγόμενη, σήμερα οι περισσότερες χώρες ακολουθούν παρόμοιες προσεγγίσεις στη συνεχιζόμενη πανδημία.
Κοιτάζοντας πίσω, φαίνεται λίγο άδικο ότι η χώρα που ακολούθησε το προπανδημικό της σχέδιο ήταν η χώρα που κατηγορήθηκε ότι διεξήγαγε ένα πείραμα στον πληθυσμό της. Ίσως η Σουηδία θα έπρεπε να θεωρείται η ομάδα ελέγχου, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος υποβλήθηκε σε ένα πείραμα.