Χρούσος: Σημαντικές αλλαγές στην ανάπτυξη του εγκεφάλου στη νέα γενιά – Κεντρικό πρόβλημα το στρες
«Στη σημερινή κοινωνία, παρατηρείται μια επιταχυνόμενη αλλαγή στην κουλτούρα και τον πολιτισμό. Τα περιστατικά βίας έχουν αυξηθεί, ενώ το στρες κυριαρχεί στον πληθυσμό. Δεν πρόκειται για κάτι αθώο, καθώς το στρες απειλεί ουσιαστικά την ομοιόσταση του πολιτισμού. Τα σημερινά παιδιά είναι υπερσυνδεδεμένα στο διαδίκτυο, μεγαλώνουν χωρίς να παίζουν, είναι πιο ανεκτικά, λιγότερο ευτυχισμένα και καθόλου προετοιμασμένα για την ενήλικη ζωή. Έχει διαπιστωθεί, μάλιστα, ότι αναπτυξιακά είναι 2 χρόνια πίσω σε σχέση με παλαιότερα», είπε χαρακτηριστικά ο κ. Γεώργιος Π. Χρούσος, MD, MACP, MACE, FRCP, Ομότιμος Καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας, Διευθυντής, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Υγείας Μητέρας, Παιδιού, και Ιατρικής Ακριβείας, Επικεφαλής, Έδρα UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών στο πλαίσιο της παρουσίας του στο πέμπτο Συνέδριο Ygeiamou.
«Οι γενιές στις οποίες παρατηρούνται οι μεγαλύτερες αλλαγές είναι οι νεότερες, η γενιά Ζ, στην οποία ανήκουν όσοι γεννήθηκαν μεταξύ 1995-2012 και η γενιά Α, δηλαδή οι άνθρωποι που έχουν γεννηθεί από το 2013 και μετά», συνέχισε.
Όπως εξήγησε, υπάρχουν δύο είδη στρες: Το οξύ στρες, που αποτελεί μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού, η οποία συνήθως κρατάει λίγο και δεν αφήνει κάποιο αποτύπωμα και το χρόνιο στρες, που είναι παθολογικό και, δυστυχώς, φαίνεται να πλήττει μεγάλο μέρος του πληθυσμού.
Το οξύ στρες έχει τρία βασικά χαρακτηριστικά: Την πάλη, τη φυγή και το πάγωμα. Η πάλη σχετίζεται με τα συναισθήματα του θυμού και της επιθετικότητας, η φυγή ταυτίζεται με τον φόβο, ενώ το πάγωμα με την αίσθηση της παραίτησης. Υπάρχει κι ένα τέταρτο χαρακτηριστικό, αυτό της θήρευσης: Όταν ένα ζώο θηρεύει, ξεχνά τα πάντα και επικεντρώνεται στο στόχο. Τότε είναι που τα πράγματα που μπορούν να ξεφύγουν.
Οι στρεσογόνοι παράγοντες εισέρχονται στον υποθάλαμο του εγκεφάλου σε μόλις 30ms, ενώ στη συνέχεια μεταφέρονται και στον φλοιό, το μέρος του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για τις αποφάσεις. Αυτή η διαδρομή επεξεργασίας είναι που μπορεί να οδηγήσει στη λήψη προβληματικών αποφάσεων και ενεργειών.
Καθοριστικά τα πρώτα χρόνια για την ανάπτυξη του εγκεφάλου
«Ξέρουμε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος αναπτύσσεται σε βάρος από την κύηση έως και τα πρώτα 10 χρόνια της ζωής. Ωστόσο, στα πρώτα μόλις 2 χρόνια δημιουργείται ο δεσμός ενός παιδιού με τον φροντιστή του και λαμβάνει τα βασικά ερεθίσματα, που θα καθορίσουν τη μετέπειτα συμπεριφορά του. Στη συνέχεια και μέχρι τα εφηβικά χρόνια, γίνεται μια αξιολόγηση και επικρατούν τα μέρη που χρησιμοποιούνται, ενώ τα υπόλοιπα σταδιακά φθίνουν. Επομένως, τα ερεθίσματα που λαμβάνουν τα παιδιά σε αυτή την ηλικιακή φάση είναι καθοριστικά για τη συμπεριφορά του. Είναι χαρακτηριστική η φράση «ό,τι χρειάζεται να ξέρω, το έμαθα πριν από το νηπιαγωγείο».
Κατανοούμε, λοιπόν, ότι προφανώς η ανάπτυξη του εγκεφάλου στους ανθρώπους της γενιάς Ζ έχει υποστεί αλλαγές και στη γενιά Α τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα. Τα σημερινά παιδιά αντιμετωπίζουν προβλήματα προσοχής, δεν κοιμούνται καλά, κάνουν καθιστική ζωή, που σημαίνει ότι ευνοείται η παχυσαρκία και ατονεί η λειτουργία της μυϊκής μάζας και παρουσιάζουν προβλήματα αλληλεπίδρασης στην κατά πρόσωπο επαφή με τους άλλους. Παράλληλα, χαρακτηρίζονται από μια άτυπη επεξεργασία αισθήσεων, που σημαίνει είτε υπερευαισθησία, είτε το αντίθετο. Παράλληλα, έχει πέσει ο δείκτης ευφυίας. Η μόνη βελτίωση που παρατηρείται είναι στην αντίληψη του χώρου, όμως κατά τα άλλα υπάρχει μια φθίνουσα πορεία», συμπλήρωσε ο κ. Χρούσος.
Αυτό έχει σε μεγάλο βαθμό να κάνει με το ότι, παλιά, η ανθρώπινη ανάπτυξη βασιζόταν στο παιχνίδι, ενώ τώρα επικεντρώνεται στην οθόνη κι αυτό προκαλεί μια τεράστια αλλαγή.
Τι μπορεί να γίνει
Σύμφωνα με τον κ. Χρούσο, το πρώτο που πρέπει να συμβεί είναι να απαγορεύσουμε τα smartphones στα σχολεία. Μπορούμε να διατηρήσουμε τη δυνατότητα των γονέων να εντοπίζουν τα παιδιά τους, δίνοντάς τους παλιά κινητά, που δεν έχουν δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο. Επιπλέον, πρέπει να ενισχύσουμε τη διά ζώσης αλληλεπίδραση των παιδιών, τη συμμετοχή τους στο παιχνίδι και τον αθλητισμό, που μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στη μείωση των δεικτών άγχους και κατάθλιψης, καθώς και την αύξηση της ενασχόλησής του με τα βιβλία και το διάβασμα. Το βασικό, όμως, είναι να μείνουν μακριά από τα social media, τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 16-18 ετών.
Μέτρα, όπως το panic button στα σχολεία μπορεί να βοηθήσει, αλλά, κατά τη γνώμη μου, το βασικό είναι να ρίξουμε τα επίπεδα στρες, ώστε τέτοια μέτρα να μην είναι απαραίτητα. Οι αλλαγές που προκαλεί το στρες αποτυπώνεται στο DNA, όχι αλλάζοντας την ακολουθία του, αλλά αλλοιώνοντας τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί.
Πρέπει να εστιάσουμε στις εγκύους και τα μικρά παιδιά, να περιορίσουμε το άγχος και να ενισχύσουμε την αλληλοϋποστήριξη στην κοινότητα. Οι κοινωνίες με αυτά τα χαρακτηριστικά είναι αυτές που τα πηγαίνουν καλύτερα στην ευεξία και τη μακροζωία.