Φυματίωση και πανδημία COVID-19

Η πανδημία COVID-19 έχει επηρεάσει αρνητικά τις βασικές υπηρεσίες φυματίωσης (ΤΒ) σε πολλές χώρες. Αυτό είναι πιο εμφανές στην κατακόρυφη πτώση του παγκόσμιου αριθμού των ατόμων με φυματίωση που διαγνώστηκαν και αναφέρθηκαν στις εθνικές αρχές μεταξύ 2019 και 2020 (-19%, από 7,1 εκατομμύρια σε 5,8 εκατομμύρια), με ακόμη μεγαλύτερες μειώσεις σε χώρες με αρκετά υψηλά ποσοστά φυματίωσης. Υπήρξαν επίσης ανατροπές στην παροχή προληπτικής θεραπείας κατά της φυματίωσης, στις δαπάνες για τις υπηρεσίες φυματίωσης και στην κάλυψη του εμβολιασμού κατά του βακίλου Calmette-Guérin (BCG).

Στα τέλη του 1800, η φυματίωση ήταν μια από τις κύριες αιτίες κακής υγείας και θανάτου στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου. Με την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη –όπως βελτιώσεις στην υγιεινή, τα εισοδήματα, τη στέγαση και τη διατροφή– οι αριθμοί των περιπτώσεων φυματίωσης και των θανάτων άρχισαν να μειώνονται στη Δυτική Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και άλλα μέρη του βιομηχανοποιημένου κόσμου γύρω στα τέλη του 20ού αιώνα. Από τη δεκαετία του 1940, η ανακάλυψη, η ανάπτυξη και η χρήση αποτελεσματικών φαρμακευτικών θεραπειών επιτάχυνε σημαντικά αυτές τις τάσεις, με τα εθνικά ποσοστά κρουσμάτων (ανά άτομο) να μειώνονται έως και 10% ετησίως και τα ποσοστά θνησιμότητας να μειώνονται ακόμη πιο γρήγορα. Οι χώρες που έχουν βιώσει τέτοιες μειώσεις έχουν τώρα μόνο 10 περίπου ή λιγότερες περιπτώσεις και λιγότερο από 1 θάνατο ανά 100.000 πληθυσμού ετησίως.

Σε παγκόσμιο επίπεδο και σε πολλές χώρες, ωστόσο, η φυματίωση παραμένει μια σημαντική αιτία κακής υγείας και θνησιμότητας.

Οι παγκόσμιοι στόχοι και τα ορόσημα για τη μείωση της νόσου (που ορίζονται ως προς τη συχνότητα της φυματίωσης και τον αριθμό των θανάτων από φυματίωση) έχουν συμφωνηθεί από όλα τα κράτη μέλη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) και των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), μέσω των υιοθέτηση της στρατηγικής του ΠΟΥ για τον τερματισμό της φυματίωσης (2016–2035) στην Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας το 2014 και τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDG) στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 2015.

Για τη συχνότητα της φυματίωσης, το πρώτο ορόσημο της στρατηγικής για το τέλος της φυματίωσης είναι η μείωση κατά 20% του ποσοστού εμφάνισης της φυματίωσης (αριθμός νέων περιπτώσεων και υποτροπών ανά 100.000 πληθυσμού ετησίως) έως το 2020 σε σύγκριση με το 2015. Το επόμενο ορόσημο του 2025 είναι 50 % μείωση σε σύγκριση με το 2015, ακολουθούμενη από στόχους για μειώσεις 80% έως το 2030 και 90% έως το 2035. Ο SDG 3 περιλαμβάνει στόχο για τον τερματισμό της παγκόσμιας επιδημίας φυματίωσης έως το 2030, με τη συχνότητα της φυματίωσης ανά 100.000 πληθυσμό ετησίως να ορίζεται ως δείκτης για τη μέτρηση της προόδου.

Η ευρωπαϊκή περιφέρεια του ΠΟΥ έφτασε στο ορόσημο του 2020, με μείωση 25% μεταξύ 2015 και 2020, και η Αφρικανική Περιφέρεια του ΠΟΥ έφτασε πολύ κοντά, με μείωση 19%. Η μείωση του ποσοστού εμφάνισης της φυματίωσης στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του ΠΟΥ οφείλεται στη Ρωσική Ομοσπονδία, όπου το ποσοστό μειώθηκε κατά 6,0% ετησίως μεταξύ 2010 και 2020. Στην αφρικανική περιοχή του ΠΟΥ, αρκετές χώρες στη Νότια Αφρική πέτυχαν εντυπωσιακές μειώσεις 4–10 % ετησίως, μετά την κορύφωση της επιδημίας του HIV και την επέκταση της πρόληψης και φροντίδας της φυματίωσης και του HIV. Η κάλυψη της αντιρετροϊκής θεραπείας (ART) αυξήθηκε για το 24% περίπου των ατόμων που ζουσαν με HIV το 2010 σε 51% το 2015 και 73% το 2020 (88% μεταξύ των κοινοποιημένων περιπτώσεων φυματίωσης μεταξύ των ατόμων που ζουν με HIV).

Η πρόοδος ήταν πολύ πιο αργή σε τρεις άλλες περιοχές του ΠΟΥ, με συνολικές μειώσεις 4,9% στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, 11% στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ασίας και 6,7% στην περιοχή του Δυτικού Ειρηνικού για την περίοδο 2015–2020. Ανησυχία προκαλεί η περιοχή της Νότιας & Βόρειας Αμερικής του ΠΟΥ, όπου η συχνότητα εμφάνισης φαίνεται να αυξάνεται αργά μετά από πολλά χρόνια πτώσης, λόγω της ανοδικής τάσης στη Βραζιλία κατά την περίοδο 2016-2020.

Μεταξύ των 30 χωρών με υψηλό φόρτο φυματίωσης, έξι έχουν φτάσει στο ορόσημο του 2020: Αιθιοπία, Κένυα, Μιανμάρ, Ναμίμπια, Νότια Αφρική και Ηνωμένη Δημοκρατία της Τανζανίας. Συνολικά 86 χώρες έφτασαν στο ορόσημο του 2020, συμπεριλαμβανομένων και των τριών χωρών της παγκόσμιας λίστας παρακολούθησης της φυματίωσης (Καμπότζη, Ρωσική Ομοσπονδία, Ζιμπάμπουε).

Γεωγραφικά, το 2020, τα περισσότερα κρούσματα φυματίωσης ήταν στις περιοχές του ΠΟΥ της Νοτιοανατολικής Ασίας (43%), της Αφρικής (25%) και του Δυτικού Ειρηνικού (18%), με μικρότερα ποσοστά στην Ανατολική Μεσόγειο (8,3%), Αμερική (3,0%) και Ευρώπη (2,3%). Οι 30 χώρες με υψηλή επιβάρυνση με φυματίωση αντιπροσώπευαν το 86% όλων των εκτιμώμενων κρουσμάτων περιστατικών παγκοσμίως και οκτώ από αυτές τις χώρες αντιπροσώπευαν τα δύο τρίτα του παγκόσμιου συνόλου: Ινδία (26%), Κίνα (8,5%), Ινδονησία (8,4%), Φιλιππίνες (6,0%), Πακιστάν (5,8%), Νιγηρία (4,6%), Μπαγκλαντές (3,6%) και Νότια Αφρική (3,3%).

Μεταξύ όλων των περιπτώσεων φυματίωσης, το 8,0% ήταν μεταξύ ατόμων που ζούσαν με HIV. Το ποσοστό των κρουσμάτων φυματίωσης που είχαν τον ιό HIV ήταν υψηλότερο στις χώρες της Αφρικανικής Περιφέρειας του ΠΟΥ, ξεπερνώντας το 50% σε περιοχές της νότιας Αφρικής.

Η φυματίωση επηρεάζει άτομα και των δύο φύλων και όλων των ηλικιακών ομάδων. Η μεγαλύτερη επιβάρυνση είναι στους ενήλικες άνδρες, οι οποίοι αντιπροσώπευαν το 56% όλων των περιπτώσεων φυματίωσης το 2020. Συγκριτικά, οι ενήλικες γυναίκες αντιπροσώπευαν το 33% και τα παιδιά το 11%. Το υψηλότερο μερίδιο των περιπτώσεων φυματίωσης μεταξύ των ανδρών είναι σύμφωνο με στοιχεία από έρευνες επιπολασμού, οι οποίες δείχνουν ότι η νόσος της φυματίωσης επηρεάζει περισσότερο τους άνδρες από τις γυναίκες και ότι τα κενά στην ανίχνευση και την αναφορά κρουσμάτων είναι μεγαλύτερα μεταξύ των ανδρών.

Οι αριθμοί των περιπτώσεων φυματίωσης και των θανάτων άρχισαν να μειώνονται στη Δυτική Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και ορισμένα άλλα μέρη του κόσμου γύρω στο τέλος του 20ού αιώνα, καθώς τα εισοδήματα αυξάνονταν, τα επίπεδα της φτώχειας μειώθηκαν και η στέγαση και η διατροφή βελτιώθηκαν. Η ταχύτερη μείωση της επίπτωσης της φυματίωσης και της θνησιμότητας από φυματίωση στη δυτική Ευρώπη σημειώθηκε στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, στο πλαίσιο της προόδου προς την καθολική κάλυψη υγείας, της ταχείας κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης και της διαθεσιμότητας αποτελεσματικών φαρμακευτικών θεραπειών.

Παγκοσμίως το 2020, εκτιμάται ότι 1,9 εκατομμύρια περιστατικά φυματίωσης οφείλονταν σε υποσιτισμό, 0,74 εκατομμύρια σε μόλυνση από τον ιό HIV, 0,74 εκατομμύρια σε διαταραχές χρήσης αλκοόλ, 0,73 εκατομμύρια σε κάπνισμα και 0,37 εκατομμύρια σε διαβήτη. Ωστόσο, υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ των χωρών ως προς τη σχετική συμβολή των πέντε παραγόντων, και επομένως επίσης διακύμανση σε ποιους από αυτούς τους παράγοντες πρέπει να δοθεί προτεραιότητα ως μέρος των εθνικών προσπαθειών για τη μείωση της επιβάρυνση της νόσου της φυματίωσης.

Η πανδημία του κορωνοϊού (COVID-19) έχει προκαλέσει τεράστιες επιπτώσεις στην υγεία και κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις το 2020 και το 2021. Περιλαμβάνονται οι επιπτώσεις στην παροχή και πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες φυματίωσης, τον αριθμό των ατόμων που διαγνώστηκαν με φυματίωση και καταγράφηκαν μέσω των εθνικών συστημάτων επιτήρησης ασθενειών (επίπτωση και θνησιμότητα). Η παγκόσμια έκθεση φυματίωσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για το 2020 περιλαμβάνει εκτιμήσεις για τον αντίκτυπο των διαταραχών στις υπηρεσίες υγείας που προκαλούνται από την πανδημία COVID-19 στον αριθμό των παγκόσμιων θανάτων από φυματίωση το 2020 και μετά, δεδομένα για τις καταγραφές φυματίωσης τους πρώτους 6 μήνες του 2020 και δεδομένα σχετικά με τις στρατηγικές ανταπόκρισης που εφαρμόζονται από εθνικά προγράμματα φυματίωσης.

Ένας ευρέως διαθέσιμος δείκτης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εκτιμηθεί ο αντίκτυπος των διαταραχών που προκαλούνται από την πανδημία COVID-19 σε βασικές υπηρεσίες φυματίωσης σε επίπεδο χώρας είναι ο εθνικός αριθμός μηνιαίων ή τριμηνιαίων καταγραφών των ατόμων που έχουν διαγνωστεί με φυματίωση. Αυτός ο δείκτης αντικατοπτρίζει τις επιπτώσεις στην πρόσβαση στη διάγνωση και τη θεραπεία τόσο από την πλευρά της προσφοράς (π.χ. ικανότητα συνέχισης παροχής υπηρεσιών) όσο και από την πλευρά της ζήτησης (π.χ. προθυμία και ικανότητα αναζήτησης περίθαλψης στο πλαίσιο του lockdown και των σχετικών περιορισμών στη μετακίνηση, ανησυχίες για τους κινδύνους μετάβασης σε εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας και στίγμα που σχετίζεται με τις ομοιότητες στα συμπτώματα φυματίωσης και COVID-19). Μετά την επιτυχή συλλογή τέτοιων δεδομένων από 14 χώρες με υψηλή επιβάρυνση για τη φυματίωση για τον Ιανουάριο -Ιούνιο 2020, τον Ιανουάριο του 2021 ο ΠΟΥ καθιέρωσε ένα παγκόσμιο σύστημα τακτικής συλλογής μηνιαίων και τριμηνιαίων δεδομένων από περισσότερες από 100 χώρες, αρχικά για ολόκληρο το 2020 και στη συνέχεια για το 2021, με οπτικοποιήσεις όλων των αναφερόμενων δεδομένων που είναι διαθέσιμα σε πραγματικό χρόνο.

Μετά από μεγάλες αυξήσεις στον παγκόσμιο αριθμό καταγραφών κρουσμάτων φυματίωσης ανά έτος μεταξύ 2017 και 2019, τα αναφερόμενα στοιχεία δείχνουν σημαντική πτώση της τάξης του 18% μεταξύ 2019 και 2020, από 7,1 εκατομμύρια σε 5,8 εκατομμύρια. Αυτή η οπισθοδρόμηση σημαίνει ότι ο στόχος των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) για τη θεραπεία 40 εκατομμυρίων ατόμων που έχουν διαγνωστεί με φυματίωση την 5ετία 2018-2022 είναι εκτός πορείας.

Για να υποστηρίξει τις χώρες να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στις διαταραχές των βασικών υπηρεσιών φυματίωσης λόγω του COVID-19, στα τέλη του 2020, ο ΠΟΥ ξεκίνησε μια πρόσκληση για μελέτες περιπτώσεων καινοτόμων προσπαθειών που είχαν καταφέρει να μετριάσουν ή να αντιστρέψουν τις αρνητικές επιπτώσεις. Ο στόχος ήταν να συγκεντρωθούν, να τεκμηριωθούν και να διαδοθούν παραδείγματα βέλτιστων πρακτικών, καθώς και σχετικές νέες γνώσεις και διδάγματα. Μια πρώτη έκθεση που περιλαμβάνει 23 μελέτες περιπτώσεων και από τις έξι περιοχές του ΠΟΥ εκδόθηκε τον Μάιο του 2021.

Περισσότερες από τις μισές από τις 23 μελέτες περιπτώσεων περιέγραψαν την επιτυχή εφαρμογή ψηφιακών παρεμβάσεων, συμπεριλαμβανομένης της τηλεϊατρικής, της θεραπείας με υποστήριξη βίντεο, της επιτήρησης της φυματίωσης και της παρακολούθησης. Η έκθεση παρέχει επίσης παραδείγματα για το πώς ενισχύονται οι συμμαχίες δημόσιου-ιδιωτικού τομέα και η συμμετοχή της κοινότητας. Οι μελέτες αυτές δείχνουν επίσης πώς οι ενέργειες που σχετίζονται με τη φυματίωση έχουν συμβάλει και στη διαχείριση του COVID-19 (π.χ. χρήση πλατφορμών ταχείας μοριακής διάγνωσης για τη διάγνωση και των δύο ασθενειών, χρήση υφιστάμενων αποκεντρωμένων δομών παροχής υπηρεσιών και πλατφορμών εκπαίδευσης ασθενών για τη φυματίωση και τον COVID- 19 και αξιοποίηση της εμπειρίας που σχετίζεται με τη φυματίωση στον τρόπο αντιμετώπισης της νέας πανδημίας).  Οι μελέτες αυτές δείχνουν ότι, ενόψει μιας κρίσης, οι χώρες έχουν επεκτείνει τη χρήση νεότερων τεστ και θεραπειών καθώς και ψηφιακών τεχνολογιών, ορισμένες από τις οποίες συνιστώνται εδώ και πολύ καιρό. Η κοινότητα της φυματίωσης σε όλα τα επίπεδα πρέπει να στηρίξει και να αξιοποιήσει αυτήν την πρόοδο.

Πηγή: neaygeia.gr