Φυματίωση: Ο κορυφαίος λοιμογόνος «δολοφόνος» στον κόσμο

Μήνυμα ελπίδας μεταφέρει η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Φυματίωσης (24 Μαρτίου) που έχει θέμα: – «Ναι! Μπορούμε να τελειώσουμε τη φυματίωση!». Είναι απαραίτητη η επαναφορά των δράσεων στα επίπεδα της προ covid εποχής τονίζουν οι ειδικοί. Κατά την περίοδο της πανδημίας σε παγκόσμιο επίπεδο καταγράφηκε ανησυχητική αύξηση των κρουσμάτων φυματίωσης και ιδιαίτερα της πολυανθεκτικής φυματίωσης.

Παρά τις αλματώδεις προόδους της ιατρικής επιστήμης, η φυματίωση παραμένει ένα σοβαρό πρόβλημα για τη δημόσια υγεία, που πυροδοτείται από τη φτώχεια, την έλλειψη των υπηρεσιών υγείας και την εμφάνιση ανθεκτικών στα φάρμακα στελεχών του βάκιλου που προκαλεί τη νόσο.

Οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που νοσούν με φυματίωση ζουν σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, αλλά η φυματίωση είναι παρούσα σε όλο τον κόσμο. Περίπου τα μισά άτομα με φυματίωση βρίσκονται σε 8 χώρες:

• Μπαγκλαντές
•  Κίνα
• Ινδία
• Ινδονησία
• Νιγηρία
• Πακιστάν
• Φιλιππίνες
• Νότια Αφρική

Αν και οι αναπτυσσόμενες χώρες είναι αυτές που υποφέρουν περισσότερο, η επανάκαμψη της νόσου στις ανεπτυγμένες χώρες είναι ένα σοβαρό θέμα δημόσιας υγείας, καθώς η μεταφορά της φυματίωσης σε αυτές γίνεται διεθνώς μέσω της μετανάστευσης ατόμων τα οποία είτε ήδη νοσούσαν ή είχαν μολυνθεί.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει θέσει ως στόχο τον τερματισμό της «επιδημίας» της φυματίωσης έως το 2030, τονίζοντας ότι είναι ιάσιμη και μπορεί να προληφθεί.

Η φυματίωση σε αριθμούς

Συνολικά 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν από φυματίωση το 2022 (συμπεριλαμβανομένων 167.000 ατόμων με HIV). Παγκοσμίως, η φυματίωση είναι ο δεύτερος κορυφαίος λοιμογόνος δολοφόνος μετά την COVID-19 (πάνω από τον HIV και το AIDS).

Το 2022, υπολογίζεται ότι 10,6 εκατομμύρια άνθρωποι αρρώστησαν από φυματίωση (ΤΒ) παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένων 5,8 εκατομμυρίων ανδρών, 3,5 εκατομμυρίων γυναικών και 1,3 εκατομμυρίων παιδιών. Η φυματίωση είναι παρούσα σε όλες τις χώρες και τις ηλικιακές ομάδες.

Η πολυανθεκτική φυματίωση (MDR-TB) παραμένει σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας και μια απειλή για την ασφάλεια της υγείας. Εκτιμάται ότι 410.000 άτομα ανέπτυξαν πολυανθεκτική ή ανθεκτική φυματίωση και μόνο 2 στα 5 άτομα είχαν πρόσβαση σε θεραπεία το 2022.

Οι παγκόσμιες προσπάθειες για την καταπολέμηση της φυματίωσης έχουν σώσει περίπου 75 εκατομμύρια ζωές από το 2000.

Χρειάζονται 13 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για την πρόληψη, τη διάγνωση, τη θεραπεία και τη φροντίδα ασθενών με φυματίωση για την επίτευξη του παγκόσμιου στόχου που συμφωνήθηκε στη συνάντηση υψηλού επιπέδου του ΟΗΕ για τη φυματίωση το 2018.

Τι είναι η φυματίωση

Η φυματίωση (ΤΒ) είναι μια μολυσματική ασθένεια που προσβάλλει συχνότερα τους πνεύμονες και οφείλεσαι σε ένα μικρόβιο που λέγεται μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης ή αλλιώς βάκιλος του Koch, προς τιμήν του ιατρού που τον απομόνωσε το 1882.

Πως μεταδίδεται η φυματίωση

Μεταδίδεται μέσω του αέρα όταν τα μολυσμένα άτομα βήχουν, φτερνίζονται ή φτύνουν και μαστίζει την ανθρωπότητα εδώ και χιλιετίες, αλλά μόλις τονν 16ο αιώνα η ιατρική επιστήμη άρχισε να υποψιάζεται ότι είναι μεταδοτική.

Ο συνωστισμός στις μεγαλουπόλεις και οι άθλιες συνθήκες που ζούσε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης είχαν ως αποτέλεσμα τη μεγάλη διάδοση της νόσου. Τότε της δόθηκε η ονομασία «Λευκή Πανώλη» και πιστεύεται πως ήταν η κύρια αιτία θανάτου στον 19ο αιώνα.

Η σταδιακή βελτίωση των συνθηκών υγιεινής, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και η ανάπτυξη αντιβιοτικών κατάφεραν τελικά να θέσουν τη νόσο υπό έλεγχο κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα.

Περίπου το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού εκτιμάται ότι έχει μολυνθεί από βακτήρια φυματίωσης, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα αναπτύξουν νόσο της φυματίωσης.  Τα άτομα που έχουν μολυνθεί από βακτήρια φυματίωσης έχουν 5-10% κίνδυνο να νοσήσουν από φυματίωση στη ζωή τους. Όσοι έχουν εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, όπως τα άτομα που ζουν με HIV, υποσιτισμός ή διαβήτη, ή άτομα που κάνουν χρήση καπνού, έχουν υψηλότερο κίνδυνο να αρρωστήσουν.

Εάν αφεθεί χωρίς θεραπεία, κάθε άτομο με ενεργό νόσο της φυματίωσης θα μολύνει κατά μέσο όρο μεταξύ 10 και 15 άτομα κάθε χρόνο.

Αλλά οι άνθρωποι που μολύνονται με το βάκιλο της φυματίωσης δεν νοσούν απαραίτητα. Το ανοσοποιητικό σύστημα στήνει ένα τείχος προστασίας κατά του βακίλου της φυματίωσης το οποίο, προστατευμένο από ένα παχύ και κηρώδες στρώμα, μπορεί να παραμένει ενεργό για χρόνια. Όταν το ανοσοποιητικό σύστημα ενός ατόμου είναι εξασθενημένο, οι πιθανότητες του να νοσήσει είναι μεγαλύτερες.

Συμπτώματα

Τα συμπτώματα που χαρακτηρίζουν τη νόσο είναι

• επίμονος βήχας
• αίσθημα κόπωσης
• απώλεια βάρους
• νυχτερινοί ιδρώτες
• ανορεξία
• πυρετός
• αιμόπτυση

Αφού το άτομο νοσήσει και εφόσον δεν λάβει την κατάλληλη αγωγή, η νόσος δεν περιορίζεται στους πνεύμονες αλλά μπορεί να επεκταθεί στα οστά, τους νεφρούς, τον εγκέφαλο κ.ά..

Διάγνωση

Το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο διαγνωστικό εργαλείο για τη φυματίωση είναι η δοκιμασία Mantoux (μαντού) όπου μια μικρή ποσότητα της ουσίας φυματίνη ενέχεται στο δέρμα του χεριού. Μέσα σε 48 έως 72 ώρες θα πρέπει να ελεγχθεί το χέρι για τοπική αντίδραση στο υλικό της ένεσης. Μια θετική αντίδραση χαρακτηρίζεται από σκληρό και πρησμένο δέρμα στο σημείο της ένεσης και τις περισσότερες φορές είναι ένδειξη φυματίωσης.

Με το μαντού είναι δυνατόν να έχουμε είτε ψευδώς θετικά ή ψευδώς αρνητικά τεστ. Ένα ψευδώς θετικό αποτέλεσμα σημαίνει ότι το τεστ είναι θετικό, ενώ το άτομο δεν έχει φυματίωση. Αυτό είναι πιο πιθανό να συμβεί αν υπάρχει μόλυνση με άλλο μυκοβακτηρίδιο ή εάν έχει γίνει εμβολιασμός με το εμβόλιο κατά της φυματίωσης.

Θεραπεία

Επειδή τα βακτήρια της φυματίωσης αναπτύσσονται με αργούς ρυθμούς, η θεραπεία για ενεργό λοίμωξη είναι χρονοβόρα – συνήθως λαμβάνονται αντιβιοτικά για έξι έως δώδεκα μήνες ώστε να καταστραφεί ο βάκιλος. Η ακριβής διάρκεια των φαρμάκων και της θεραπείας εξαρτάται από την ηλικία, τη συνολική υγεία, τα αποτελέσματα των τεστ ευαισθησίας, και αν έχετε ενεργό ή ανενεργό φυματίωση.

Μετά από μερικές εβδομάδες, η ασθένεια δεν είναι πλέον μεταδοτική και μπορεί ο ασθενής να αισθάνεται καλύτερα, αλλά είναι απαραίτητο να ολοκληρώσει τη θεραπεία στην πλήρη της διάρκεια, ακριβώς όπως προβλέπεται.

Αν οι ασθενείς δεν τηρήσουν κατά γράμμα την αγωγή που τους δόθηκε, αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την ατελή θεραπεία τους. Πράγμα που σημαίνει, αφενός ότι θα υποτροπιάσουν και θα μεταδώσουν τη νόσο σε άλλους, αφετέρου ότι ευνοούν την ανάπτυξη ανθεκτικών στα φάρμακα μικροβίων.

Τα πολυανθεκτικά αυτά στελέχη απαιτούν περισσότερα και διαφορετικά φάρμακα με αρκετές παρενέργειες, για ακόμα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Δυστυχώς ο ρυθμός εμφάνισης της πολυανθεκτικής φυματίωσης αυξάνεται ανησυχητικά, χωρίς να υπάρχουν νέα αντιβιοτικά στον ορίζοντα.

Επιπλοκές

Η πνευμονική φυματίωση μπορεί να προκαλέσει μόνιμη βλάβη των πνευμόνων όταν δεν διαγνωσθεί και θεραπευτεί νωρίς. Αθεράπευτη ενεργή νόσος μπορεί να εξαπλωθεί και σε άλλα μέρη του σώματος όπου μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές ή απειλητικές για τη ζωή επιπλοκές. Η πιο σοβαρή επιπλοκή, όμως, είναι η αναζοπύρωση της φυματίωσης μετά την αρχική λοίμωξη και η ανάπτυξη στελεχών της νόσου ανθεκτικών στα φάρμακα.

Πρόληψη

Ο καλύτερος τρόπος για τον έλεγχο της φυματίωσης είναι η διάγνωση και η θεραπεία ατόμων με φυματίωση πριν αναπτύξουν ενεργή νόσο. Επίσης υπάρχει και το εμβόλιο κατά της φυματίωσης το οποίο μπορεί να γίνει κατά την παιδική ηλικία που είναι αποτελεσματικό.