Η ιστορία της ασπιρίνης: το πρώτο παυσίπονο

Ο χαρακτηρισμός «μύθος» για ένα απλό χάπι που σήμερα μπορεί να πάρει κάθε άνθρωπος με ευκολία για την αντιμετώπιση ενός πονοκεφάλου, ίσως για κάποιους νεότερους σε ηλικία να ακούγεται υπερβολικός.

Και όμως η ασπιρίνη – γι’ αυτήν μιλάμε-  το πρώτο φάρμακο το οποίο θεραπεύει τον πόνο, τον πυρετό και την φλεγμονή αναμφισβήτητα αποτελεί χάπι-μύθο για την ιατρική και την φαρμακευτική, ένα φάρμακο που άλλαξε την ιστορία στην αντιμετώπιση ορισμένων από τα πλέον συχνά προβλήματα υγείας του ανθρώπου.

Η δραστική ουσία της ασπιρίνης που παρασκευάστηκε σε εργαστήριο πριν από 120 χρόνια περίπου είναι το ακετυλοσαλικυλικό οξύ. Όμως η φυσική μορφή της, το σαλικυλικό οξύ προέρχεται όπως και πολλές άλλες, αν όχι οι περισσότερες δραστικές ουσίες από τη χλωρίδα του περιβάλλοντος.

Ο μύθος, λοιπόν που ονομάζεται ασπιρίνη προέρχεται από ένα δένδρο.

Όμως ας δούμε την ετυμολογία της λέξης ασπιρίνη.

Φυσικά και δεν είναι τυχαία. Η ασπιρίνη προέρχεται από την λέξη «σπειραία» η οποία είναι ένα γένος θάμνων στους οποίους υπάρχει σε ικανή ποσότητα το βασικό συστατικό της ασπιρίνης, το σαλικυλικό οξύ. Είναι ένα φυσικό εκχύλισμα που βρίσκεται στο φλοιό ενός αριθμού δένδρων όπως στην ιτιά και σε μια σειρά από φρούτα δημητριακά και λαχανικά όπως τα φασόλια, τα μπιζέλια, το τριφύλλι καθώς και σε μια ομάδα χόρτων.

Η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση σαλικυλικών χρονολογείται πριν από 4000 χρόνια από τους Σουμέριους. Σε πήλινες πινακίδες της εποχής αποδεικνύεται η χρήση της για την αντιμετώπιση του πόνου. Επίσης τη χρησιμοποιούν αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας για τον πυρετό και την φλεγμονή. Οι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν αλοιφή από λεύκες και ιτιές για τη θεραπεία ρευματικών παθήσεων πυρετού, βρογχοκήλης κρυολογημάτων.

Όμως η πλέον αξιόλογη έκθεση της χρήσης του σαλικυλικού οξέως προέρχεται από τον Ιπποκράτη, ο οποίος πρότεινε μάσημα φλοιού ιτιάς σε ασθενείς με πόνο και πυρετό. Επίσης συνιστούσε  στις γυναίκες αφέψημα από φλοιό ιτιάς για τη μείωση του πόνου στη διάρκεια του τοκετού. Γύρω στο 100 μ.Χ. ο γιατρός Διοσκουρίδης περιγράφει φλοιό ιτιάς ως ένα αντιφλεγμονώδη παράγοντα.

Όμως παρά την μακρά ιστορία της μόλις το 1763 ο κληρικός ‘Έντουαρντ Στόουν στο Λονδίνο έκανε τις πρώτες κλινικές μελέτες για την επίδραση της σκόνης από φλοιό ιτιάς στη θεραπεία του πυρετού της ελονοσίας. Ενώ 100 χρόνια αργότερα ο Σκωτσέζος γιατρός Μaclagan μελέτησε τη δράση της στους οξείς ρευματισμούς.

Το 1828 ο Johan Buchner καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου απομόνωσε μια ουσία, από την ιτιά και την ονόμασε σαλικίνη, από τη λατινική λέξη για την ιτιά. Το 1829 η καθαρή κρυσταλλική μορφή της απομονώθηκε από τον Γάλλο φαρμακοποιό Περού, ενώ το 1853 ο Γάλλος Charles Gerhart προσέθεσε στο φυτικό σαλικυλικό οξύ ένα χημικό πρόσθετο και έτσι δημιουργήθηκε η σημερινή μορφή της, το ακετυλοσαλικυλικό οξύ. Όμως η μορφή της ήταν ασταθής και μόλις το 1897 ο χημικός Χόφμαν πραγματοποιεί την παρασκευή της ασπιρίνης σε μορφή εύγεστη σταθερή και καθαρή.

Το 1899 γίνεται εμπορικό σήμα και αρχίζει η παραγωγή και η κυκλοφορία της. Το 1940 μέσα από πολλές δοκιμές, προτείνεται η λήψη της σε καθημερινή βάση για την πρόληψη καρδιαγγειακών προβλημάτων.

Το 1982 απονέμεται το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής σε επιστήμονες οι οποίοι απέδειξαν ότι η ασπιρίνη αναστέλλει την παραγωγή προσταγλαδινών, ορμονών οι οποίες θεωρούνται υπεύθυνες για τον σχηματισμό θρόμβων στο καρδιαγγειακό σύστημα προλαμβάνοντας έτσι εμφράγματα και εγκεφαλικά επεισόδια.

Τέλος από την δεκαετία του ’90 και μετά, μέσα από αποτελέσματα κλινικών μελετών αποδεικνύεται η προληπτική δράση και σε άλλες ασθένειες.

Η ασπιρίνη στο σήμερα

Η ασπιρίνη 120 χρόνια μετά την πρώτη έγκρισή της ως φάρμακο εξακολουθεί να είναι πρότυπο φαρμάκων για θεραπεία και πρόληψη. Κυκλοφορεί σε περισσότερες από 80 χώρες, ενώ στη χώρα μας πρωτοκυκλοφόρησε το 1950 από την Bayer, ενώ εμφανίστηκε και άλλο σκεύασμα ακετυλοσαλικυλικό οξέος από την εταιρεία Μοsanto, το οποίο όμως εξαφανίστηκε.

Στο βιβλίο μου «Το φαρμακείο μέσα από την διαφήμιση 1950 – 1970» υπάρχουν οι πρώτες καταχωρήσεις σε φαρμακευτικό έντυπο το 1953 με την ασπιρίνη ως διαλυόμενο δισκίο, ενώ στις αρχές της δεκαετίας 1960 εμφανίζεται σε ένα τετράγωνο πλαστικό κουτί. Στην καταχώρηση δε, υπάρχει μια οικογένεια με υπότιτλο «όλο χαρά δίνει η ζωή χωρίς πόνους».

Τέλος στα τέλη της δεκαετίας του 1960 κάνει την εμφάνισή του το κλασικό πράσινο κουτί που όλοι γνωρίζουμε σήμερα και μάλιστα σε πρωτοποριακό blister με τη φράση «πιέσατε με τον αντίχειρα για να πέσει το δισκίο».

Στη συνέχεια κυκλοφόρησαν πολλά σκευάσματα ακετυλοσαλικυλικού οξέως σε διάφορες μορφές και δοσολογίες, από τα οποία άλλα εξαφανίστηκαν ενώ άλλα συνεχίζουν να κυκλοφορούν.

Η χρήση της βέβαια σήμερα με την ανακάλυψη και παρασκευή πολλών φαρμάκων έχει μειωθεί σε διάφορες σοβαρές παθήσεις.

Όμως αν και βρίσκεται στον τρίτο αιώνα της ύπαρξής της συνεχίζει να θεωρείται φάρμακο πρώτης γραμμής και ίσως τα επόμενα χρόνια οι ενδείξεις της μεγαλώσουν σε ασθένειες για τις οποίες σήμερα δεν χρησιμοποιείται.

Η χρήση της βέβαια πάντα περνά μέσα από τις συμβουλές γιατρών και φαρμακοποιών για την αποφυγή παρενεργειών και συνεργειών με άλλα φάρμακα, αφού φάρμακο σημαίνει περισσότερα οφέλη, λιγότερος κίνδυνος.